بررسی نقش مفسران در تکامل تفسیر تطبیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 طلبه سطح 4 تفسیر تطبیقی مجتمع آموزش عالی حوزوی معصومیه

چکیده

یکی از شیوه های تحقیق و مطالعه در علوم دینی از جمله تفسیر قرآن که نتایج سودمندی در
غنای مباحث تفسیری دارد، مطالعه تطبیقی است. برخی بر این تصورند که مطالعات تطبیقی
از جمله تفسیر تطبیقی در دوره معاصر، ریشه در مطالعات غربیان دارد، اما بررسی ها نشان
می دهند که روش مقایسه ای و تطبیقی در مطالعات دانشمندان مسلمان جایگاهی بس مهم
داشته است. در مقاله پیش رو تلاش شده تا با تکیه بر مدارک موجود و با روش توصیفی−
تحلیلی، ریشه های مطالعات تطبیقی در میان دانشمندان مسلمان، پیشینه تفسیر تطبیقی و
تحولات آن در دوره معاصر بررسی و تحلیل شود. حاصل این بررسی آن است که: اولا
نخستین آثار ناظر به مطالعات تطبیقی به معنای امروزیش با عنوان «الموازنه » و «الوساطه »
ریشه در مطالعات ادب عربی داشته است. ثانیا، از قرن چهارم در تفسیرهای مشهور فریقین
نیز کم و بیش رویکرد تطبیقی به معنای عرضه دیدگاه های مختلف همراه با نقد و تحلیل
وجود داشته، و در دوره معاصر به ویژه در حوزه شیعی رویکرد تطبیقی دچار گسترش و
تکامل بسیار شده است. ثالثاً تفسیر تطبیقی علاوه بر تکیه بر میراث دانشمندان مسلمان
غیرمستقیم از مطالعات تطبیقی در غرب نیز تأثیر پذیرفته و به کمال نزدیکتر شده است.
همچنین در مقاله بر ضرورت دورساختن تفسیر تطبیقی از تفسیر مذهبی تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Role of Commentators in the Evolution of Comparative Interpretation

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mahmoud TayyebHusseini 1
  • Maryam Motallebi 2
1 Associate Professor of Hawza and University Research Center
2 Level Four Seminary Student of Comparative Interpretation, Ma’sumiyeh Seminary Complex of Higher Education
چکیده [English]

Comparative study which has beneficial results in improving interpretation is one of the methods
of research in religious sciences such as the interpretation of holy Qur’an. Some believe
that comparative studies, including comparative interpretation in the contemporary period,
are rooted in Western studies, but studies show that comparative method has a very important
position in the studies done by Muslim scholars. Based on the available evidence and using
descriptive method, the present paper refers to the roots of comparative studies among Muslim
scholars and tries to study and analyze the background of comparative interpretation and its
developments in the contemporary period. The results of this study show that the first works
on comparative studies written at the same time as comparative studies in the field of interpretation,
titled “Al-Mawazna” and “Al-Wasata”, were mainly rooted in the study of Arabic
literature. The comparative approach has somehow existed in the famous commentaries
of the two main Islamic sects, but in the contemporary period, especially in the Shiite field,
the comparative approach has changed and expanded a lot. Also, the paper aims to prove that
comparative interpretation has been influenced by the efforts of Muslim scholars in the third
and fourth centuries, rather than by studies of comparative literature in the West. The important
point is that comparative interpretation is always subject to deviating to fanatical religious
interpretation; therefore, the paper emphasizes the necessity to explain the limits of religious
interpretation and its distinction from comparative interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • comparative interpretation
  • comparative study
  • the background of comparative interpretation
  • Al-Mawazna
  • Al-Wasata

مراجع

ابن خلدون عبدالرحمن ‎بن محمد (1393ش)، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین‌گنابادی، تهران: علمی فرهنگی.
ابن فارس، احمد (1387)، ترتیب مقاییس اللغة، ترتیب و تنقیح سعیدرضا علی‌عسکری و حیدر مسجدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
اسکافی، محمد بن عبدالله (۱۳۷۴ش)، المعیار و الموازنة، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
اسلامی، محمدعلی (1374ش)، جام جهان‎بین، تهران: جام.
امیری خراسانی، احمد و آرزو پوریزدان (1391ش)، «سهم ایرانیان در تکامل و تحوّل علم بلاغت»، پژوهش‌نامه نقد ادبی، دوره1، شماره1، ص1−28.
انوری، حسن (1381ش)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: انتشارات سخن.
ایازی، سید محمدعلی (1414ق )، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بابایی، علی اکبر (1387)، تاریخ تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسه امام خمینی.
تاج آبادی، مسعود (1393)، المنار در آینه المیزان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حافظیان بابلی، ابوالفضل (1380ش)، المعیار و الموازَنه، کتاب ماه دین، ش 47 و 48، ص 40 – 43.
حبیبی، حمدالله (1394ش)، «روش‌شناسی ابن خلدون: رهیافتی تاریخی−اجتماعی برای مطالعات تطبیقی در حوزه آموزش و پرورش»، پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، سال پنجم، شماره 2، ص111−131.
حسن، غالب (بی­تا)، مداخل جدیده للتفسیر، بیروت، دار الهادی.
خرمشاهی، بهاء الدین(1377)، دانشنامه قرآن و قرآن­پژوهی، تهران، دوستان و ناهید.
ذهبی، محمدحسین (1397ق)، التفسیر و المفسرون، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
رضا، محمد رشید (1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة.
رضایی اصفهانی، محمدعلی (1389ش)، «روش‌شناسی مطالعات تطبیقی در تفسیر قرآن»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دوره7، شماره1، ص35−56.
رومی، فهد بن عبدالرحمن بن سلیمان (1413ق)، بحوث فی أصول التفسیر و مناهجه، ریاض: مکتبة التوبه.
رومی، فهد بن عبدالرحمن (1418ق)، اتجاهات تفسیر فی القرن الرابع عشر، عربستان سعودی: بی‎نا.
زرین‎کوب ، عبدالحسین (1389ش)، نقد ادبی، تهران: امیر کبیر.
زرین­کوب، عبدالحسین(1374)، آشنایی با نقد ادبی، تهران، انتشارات سخن.
ساروخانی، باقر (1382ش)، روش‎های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شمیسا، سیروس (1383ش)، نقد ادبی، تهران: فردوس.
ضیف، شوقی (1383ش)، تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمه محمد رضا ترکی، تهران: انتشارات سمت.
ضیف، شوقی (1362ش)، نقد ادبی، ترجمه لمیعه ضمیری، تهران: امیرکبیر.
شاکر، سیمین‌دخت (1383ش)، «مبانی تفسیرنگاری طبری»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر76، ص81−102.
طبرسى، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1420ق)، جامع البیان عن تأویل‎ آی القرآن، بیروت: دارالفکر.
طیّب حسینی، سیّد محمود (1382ش)، مدخل «تفسیر تطبیقی»، دائرة المعارف قرآن کریم، قم: مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم، ج8، ص220−226.
طیّب‎حسینی، سیّدمحمود و نرگس انصاریان (1398ش)، «واکاوی معنای «نسائنا» در آیه مباهله»، نشریه مطالعات اسلامی زنان و خانواده، پیاپی 10، ص7−23.
عیاشی، محمد بن مسعود (1421ق)، تفسیر العیاشی، تحقیق مؤسسة البعثه، قم: مؤسسة البعثه.
عسکری، انسیه (1397ش)، جریان‌شناسی تفسیر تطبیقی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
عسکری، انسیه و محمدکاظم شاکر (1394ش)، تفسیر تطبیقی؛ معنایابی و گونه‌شناسی، پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، شماره2، ص9−32.
عسکری، انسیه (1394ش)، «ضوابط علمی و کاربردی در روش تفسیر تطبیقی»، پژوهش‌های قرآنی، سال بیستم، شماره 4، ص4−21.
عمری، احمد جمال (1406ق)، دراسات فی التفسیر الموضوعی للقصص القرآنی، قاهره: مکتبة الخانجی.
غنیمی هلال، محمد (1373ش)، ادبیات تطبیقی، ترجمه مرتضی آیت الله‌زاده شیرازی، تهران: امیرکبیر.
فرامرز قراملکی، احد (1380)، روش‎شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
فرماوی، عبدالحی (1397ق)، البدایة فی التفسیر الموضوعی، قاهره: بی‎نا.
فهیمی‌تبار، حمیدرضا (1390ش)، اجتهاد در تفسیر روایی امامیه، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقg.
فیض، علیرضا (1385ش)، «فقه مقارن، چاره‌جویی و تلاش برای رفع اختلافات فقهی»، مقالات و بررسی‎ها، شماره 32−33، ص89−102.
گلدزیهر، ایگناس (1393ش)، گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، ترجمه سیدناصر طباطبایی، تهران: ققنوس.
مشنی، مصطفی ابراهیم (1405ق)، دراسات فی التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم، ریاض: الفرزدق.
معین، محمد (1375ش)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
مدرسی طباطبایی، حسین (1410ق)، مقدمه‎ای بر فقه شیعه، ترجمه محمد آصف فکرت، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
معرفت، محمدهادی (1388ش)، تفسیر و مفسرون، قم: مؤسسه التمهید.
نبوی، بهروز (1385ش)، مقدمه‎ای بر تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: انتشارات کتابخانه فروردین.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 فروردین 1400
  • تاریخ بازنگری: 02 اردیبهشت 1400
  • تاریخ پذیرش: 02 تیر 1400
  • تاریخ اولین انتشار: 01 مرداد 1400

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار