سیر تحول دیدگاه مفسران پیرامون بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن در بیان نعمت های بهشت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

بحث «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن » موضوعی است که در دوره اخیر به شکل نظریه
در آمده، موافقان و مخالفانی یافته است. اما رگه هایی از این بحث را می توان در سده های
پیشین نیز در میان اندیشمندان مشاهده کرد. نوشتار پیش رو با هدف دستیابی به نقطه آغاز
بحث «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن » در میان مفسران و سیر تحول آن تا به امروز، آیات
ترسیم کننده نعمت های مادی بهشت در قرآن را برگزیده و آرای مفسران را ذیل آنها
بررسی کرده است. در این بررسی که با مطالعه تفاسیر سده نخست تا سده چهاردهم هجری
ذیل این آیات صورت گرفته، روشن شد که از سده نخست هجری گزاره های تفسیری مبنی
بر همراهی قرآن با فرهنگ عصر نزول ذیل این آیات وجود داشته و رفته رفته اقبال بیشتری
یافته است. گرچه مفسرانی بوده اند که با این نظریه همراهی نکرده اند؛ اما ابراز مخالفت
صریح با آن اندک بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Development of the Commentators’ Views on the Reflection of the Culture of Revelation Time in Mentioning the Blessings of Heaven in the Qur’an

نویسندگان [English]

  • Tal’at HassaniBafrani 1
  • Zahra Mahmoudi 2
1 Assistant Professor of the Qur’an and Hadith Sciences, the University of Qom
2 PhD Student of the Qur›an and Hadith Sciences, the University of Qom
چکیده [English]

The issue of “the reflection of the culture of revelation time” has been recently presented in the
form of a theory and has some pros and cons. And also among some thinkers the issue has been
discussed for centuries. Aiming at finding a starting point regarding the issue of “reflection
of the culture of the time in the Qur’an”, proposed by the commentators and its recent developments,
the present paper selects the verses about material blessings of Heaven and clarifies
the interpreters’ viewson them.Reviewing the first to the fourteen century AH commentaries,
the result of the discussion shows that from the first century AH, some propositions about the
association of the Qur’an with the culture of the time of revelation in the verses related to Heaven
have been raised and gradually increased in commentaries; although there have been some
commentators who have not supported this theory, there has been little expression of explicit
opposition to it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • material blessing of heaven
  • the reflection of the culture of the time
  • the commentators’ view
  • ḥūrī
  • gardens in heaven

 

*قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند (۱۴۱۵ق)، چاپ اول، تهران، دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).
ابن ابى‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، چاپ سوم، عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفى الباز.
ابن‌جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن على (1422ق)، زاد المسیر فى علم التفسیر، چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن درید الأزدی، أبو بکر محمد بن الحسن (1987م)، جمهرة اللغة، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین.
ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، (بی‌تا)، التحریر و التنویر، بی‌جا: بی‌نا.
ابن‌عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌فارس القزوینی الرازی، أحمد (1387ش)، ترتیب مقاییس اللغه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ابن قتیبة الدینوری، أبو محمد عبد الله بن مسلم، (بی‌تا)، غریب القرآن، سعید اللحام، بی‌جا: بی‌نا.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر، 1414 ق.
ابوحیان اندلسى، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر.
ابو عبیده، معمر بن مثنى (1381ق)، مجازالقرآن، قاهره: مکتبة الخانجى.
أزهری الهروی، أبو منصور محمد بن أحمد، (2001م)، تهذیب اللغه، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
امین، سیده نصرت (1361ش)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.
آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ایازی، محمدعلی(1375)، «قرآن و فرهنگ زمانه»، مجله­نامه مفید، ش 8، ص49-78.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1422ق)، صحیح البخاری، چاپ اول، بی جا: دار طوق النجاة. 
بغوى، حسین بن مسعود (1420ق)، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
بلخى، مقاتل بن سلیمان (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
ثعلبى نیشابورى، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جفری، آرتور (1372ش)، واژه‌های دخیل در قرآن، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات توس.
حقى بروسوى، اسماعیل (بی‌تا)، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر.
خرمشاهی، بهاء الدین (1374)، «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم»، مجله بینات، ش5، ص90-97.
خسروانى، میرزا على رضا، (1390ق)، تفسیر خسروی، ///تصحیح///محمدباقر بهبودی، چاپ اول، تهران: انتشارات اسلامیه.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، ///مصحح یا...///دکتر محمد جعفر یاحقى−دکتر محمدمهدى ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، چاپ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
سروش، عبدالکریم (1377)، «ذاتی و عرضی در دین»، کیان، 1377، ش42، ص4-19.
سمرقندى، نصربن محمد بن احمد (بی‌تا)، ///نام کامل بیاید///بحرالعلوم، بی‌جا: بی‌نا.
سور آبادى، ابوبکر عتیق بن محمد (1380ش)، تفسیر سور آبادى، ///ترجمه یا...///علی اکبر سعیدی سیرجانی، چاپ اول، تهران: فرهنگ نشر نو.
شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم (1412ق)، فى ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت: دارالشروق.
شریف لاهیجى، محمد بن على (1373ش)، تفسیر شریف لاهیجى، چاپ اول، تهران: دفتر نشر داد.
صادقی تهرانی، محمد (1365ش)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، چاپ اول، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى.
طالقانی، سیدمحمود (1362ش)، پرتویی از قرآن، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامى انتشار.
طباطبایی، محمد حسین(1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار المعرفه.
طنطاوی جوهری (1412ق)، الجواهر فی تفسیر القران الکریم، چاپ چهارم، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
طوسى، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
طیّب، سید عبدالحسین (1378ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسلام.
عاملى، على بن حسین (1413ق)، الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز، شیخ مالک محمودی، چاپ اول، قم: دار القرآن الکریم.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فراء، ابوزکریا یحیى بن زیاد (بی‌تا)، معانی القرآن، ///مصحح یا...///احمد یوسف نجاتی و دیگران، چاپ اول، مصر: دارالمصریة للتألیف و الترجمه.
فراستخواه، مقصود (1376ش)، «قرآن، آراء و انتظارات گوناگون»، دانشگاه انقلاب، تابستان و پاییز، ش110، ص 127-142.
فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: انتشارات هجرت.
فولادوند، محمد مهدى، (1415ق)، ترجمه قرآن، چاپ اول، تهران: دار القرآن الکریم(دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى).///در مورد اول آمده است///
قرشى، سید على اکبر (1377ش)، تفسیر احسن الحدیث، چاپ سوم، تهران: بنیاد بعثت.
قرطبی انصاری، محمد بن احمد (1364ش)، الجامع لأحکام القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
کاشانى، ملا فتح الله (1336ش)، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، تهران: کتابفروشى محمدحسن علمى.
محقق داماد، سید مصطفی (1385ش)، قواعد فقه، چاپ سیزدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محلى، جلال‎الدین و جلال‌الدین سیوطى (1416ق)، تفسیر الجلالین، چاپ اول، بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات.
مراغى، احمد بن مصطفى (بی‌تا)، تفسیر المراغی، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
مصطفوى، حسن (1360ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
معرفت، محمدهادی (1423ق)، شبهات و ردود حول القرآن، چاپ اول، قم: مؤسسة التمهید.
مغنیه، محمدجواد (1424)، تفسیر الکاشف، چاپ اول، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
مکارم شیرازى، ناصر، با همکاری جمعی از نویسندگان (1374ش)، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
موسوی بجنوردی، سید محمدکاظم (1377ش)، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
میبدى، رشیدالدین احمد بن ابى سعد (1371ش)، کشف الأسرار و عدة الأبرار، چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیر کبیر.
واحدى، على بن احمد (1411ق)، اسباب نزول القرآن، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.