مفهوم شناسی حکمت بالغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

ترکیب منحصر به فرد «حکمت بالغة» که در قرآن کریم تنها یک بار به کار رفته است، دو احتمال معنایی دارد؛ به یک معنا، مقصود، «حکمتی تام و کامل» و در معنای دیگر، «حکمتی رسا و بلیغ» است. نوشته پیش رو، این دو احتمال معنایی را در آثار مترجمان و مفسران قرآن کریم پی جویی نموده و سپس با کاوش لغوی در دو جزء ترکیب و نیز درنظر گرفتن ترکیب مشابه و قرآنی «حجة بالغة» و هم چنین سیاق آیه، معنای مقبول خود را ارائه داده است. بر این پایه، مقصود از ترکیب احکمة بالغة»، «معرفتی استوار، بدون خلل و کاستی و در ذات خود کامل و تمام» است. به همین دلیل، اقتضای اثرگذاری بر مخاطبان را دارد و می توان آن را رسا و کارآمد نیز نامید. گفتنی است، مصداق کامل و اتم این حکمت بالغه، «قرآن کریم» و معرفت و انذارهای جای گرفته در آیات آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Conceptology of "Perfect Wisdom"(Hekmate Baleqe)

نویسنده [English]

  • Abdul Hadi Masoudi
Associate Professor of the Qur'an and Hadith University
چکیده [English]

The unique combination of "perfect wisdom (hekmate baleqe) ", which is used only once in
the Holy Qur'an, has two semantic possibilities; In one sense, it means "a complete and perfect
wisdom" and in another sense, it means "an expressive and eloquent wisdom". This paper has
studied these semantic possibilities in the works of translators and commentators of the Holy
Qur'an and then, by exploring the two components of the combination and considering the
similar Qur'anic combination "perfect argument" as well as the context of the verse, presented
its acceptable meaning. Accordingly, the meaning of "perfect wisdom" is essentially complete,
thorough, and firm knowledge without flaws and shortcomings.” That’s why it can have
an impact on the audience and be called expressive and efficient. It is worth mentioning that
the “Holy Qur’an” and the knowledge and warnings embedded in its verses is a complete and
comprehensive example of this perfect wisdom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the concept of wisdom
  • complete wisdom
  • expressive wisdom
  • perfect argument
ابن‌ِ ابی‌زَمَنَیْن‌، ابوعبدالله‌ محمدبن عبدالله‌ مُرّی‌ (1423ق)، تفسیر ابن ‌أبى‌زمنین، تحقیق: أبوعبدالله حسین‌بن عکاشة، محمدبن مصطفى الکنز، قاهره، الفاروق‌الحدیثة، چاپ اول.
ابن‌سلیمان بلخى، مقاتل (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار احیاءالتراث ‌العربى.
ابن‌عاشور، محمدبن طاهر (1420ق)، التحریر والتنویر، بیروت، مؤسسۀالتاریخ، چاپ اول.
ابن‌فارس، ابوالحسین احمد (1404ق)، مقاییس‌اللغة، به ‌کوشش: محمدهارون، عبدالسلام، مکتبة الاعلام‌ الاسلامى.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1405ق)، لسان‌العرب، قم، نشر أدب حوزه.
آلوسی، ابوالثَّناء سیدمحمود شهاب‌الدین (1405ق)، روح‌المعانی فی‌تفسیرالقرآن، بیروت، دارإحیاءالتراث، چاپ‌چهارم.
آمُدی ‌التمیمی، عبدالواحد بن محمد (1360ش)، غررالحکم و دررالکلم، تحقیق: میرسیدجلال‌الدین محدّث‌الارموی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم.
بغوی‌الشافعی، أبی‌محمد الحسین‌بن مسعودالفراء (1407ق)، معالم‌التنزیل، التحقیق: ‌العک، خالد عبدالرحمن، سوار، مروان، بیروت، دارالمعرفة.
بیضاوى، أبوسعید عبدالله‌بن عمربن محمد (بی‌تا)، انوارالتنزیل و أسرارالتأویل، بیروت، دارالفکر.
ثعلبی، ابی‌اسحاق احمدبن محمد (1425ق)، الکشف والبیان عن تفسیرالقرآن، تحقیق: کسروی، سیدحسن، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابن‌الأثیر جزری، أبوالسعادات مبارک‌بن ابی‌الکرم (1367ش)، النهایة فی غریب‌الحدیث والأثر، تحقیق: الزاوی، طاهر أحمد، قم، مؤسسۀ إسماعیلیان، چاپ چهارم.
جوهری، إسماعیل‌بن حمّاد (1407ق)، الصحاح (= تاج‌اللغةالعربیة)، تحقیق: العطّار، أحمد عبدالغفور، بیروت، مؤسسة دارالعلم للملایین.
رازى، ابوالفتوح (1365ـ1376ش)، روض‌الجنان و روح‌الجنان فى تفسیرالقرآن، تحقیق: یاحقی، محمدجعفر، ناصح، محمدمهدى، مشهد، بنیاد پژوهش‏هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
راغب اصفهانى، ابوقاسم حسین‌بن محمد (1412 ق)، مفردات ألفاظ‌القرآن، تحقیق: داوودى، صفوان عدنان، دمشق، دارالقلم، چاپ اوّل.
زمخشری، أبوالقاسم محمودبن عمر (1385ق)، أساس‌البلاغة، تحقیق: محمود، عبدالرحیم، بیروت، دار صادر.
سمرقندى، نصربن محمد (1416ق)، بحرالعلوم‏ (تفسیر سمرقندى)، تحقیق: عمروى، عمر، بیروت، درالفکر، چاپ اول.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1425ق)، تفسیرالبیان فى‌الموافقة بین‌الحدیث والقرآن، قم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار علامه طباطبایی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1393ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، مؤسسۀ إسماعیلیان، چاپ دوم.
طبرانی، سلیمان‌بن احمد (1378ق)، تفسیرالکبیر (تفسیرالقرآن العظیم)، اردن، دار الثقافی.
طبرسی، أبوعلی فضل‌بن حسن (1415ق)، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، تحقیق و نشر: مؤسّسة الأعلمی ـ بیروت، چاپ اول.
طبری، أبوجعفر محمدبن جریر (1403ق)، جامع‌البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، دارالمعرفة.
طوسی، أبوجعفر محمدبن‌الحسن (1409ق)، التبیان فی‌ تفسیرالقرآن، تحقیق: قصیر العاملی، أحمدحبیب، قم، مکتب الإعلام الإسلامی.
عبدالباقی، محمدفواد (1364ق)، المعجم‌المفهرس لألفاظ القرآن‌الکریم، قاهره، دارالکتب‌ المصریه.
فراهیدی، خلیل‌بن أحمد (1409ق)، العین، تحقیق: المخزومی، مهدی، قم، دارالهجرة.
فضل‌الله، سیدمحمدحسین (1419ـ1420ق)، تفسیر من وحى القرآن، بیروت: دار الملائک.
فیومی‌ المقری، أبوالعباس أحمدبن محمدبن علی (1414ق)، المصباح‌المنیر فی غریب الشرح‌الکبیر للرافعی، قم، مؤسّسة دارالهجرة، چاپ دوم.
قرشی، علی‌اکبر (1391ش)، تفسیر احسن‌الحدیث، قم، نوید اسلام.
قرطبی، محمدبن احمد (1405ق/1985م)، الجامع الأحکام ‌القرآن، تحقیق: المرعشلی، محمدعبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
قنوجی بخاری، محمدصدیق حسن‌خان (1412ق)، فتح‌البیان فى مقاصدالقرآن، بیروت، المکتبة العصریه.
کلینى، محمدبن یعقوب (1388ق)، الکافى، تحقیق: غفارى، على‌اکبر، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
ماوردی، علی‌بن محمد (1412ق)، النکت والعیون (تفسیر الماوردی)، بیروت، دارالکتب العلمیة.
محمودی، محمدباقر (1418ق)، نهج‌السعاده فی مستدرک نهج‌البلاغه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى (1404ق)، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام، بیروت، مؤسسه الوفاء.
محمدی ری‌شهری، محمد (1390ش)، علم و حکمت در قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، چاپ چهارم.
مدرسی، محمدتقی (1406ق)، تفسیر من هدی‌القرآن، مکتب العلامة المدرسی.
مشهدى، محمدبن محمدرضا (1366ش)، تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب، تحقیق: درگاهى، حسین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
ملاحویش آل‌غازی، عبدالقادر (1382ق)، بیان‌المعانی، دمشق، مکتبة الترقی.
میبدى، ابوالفضل رشیدالدین (1371ش)، کشف‌الأسرار و عدّةالأبرار (معروف به: تفسیر خواجه عبدالله‏ أنصارى)، به سعى و اهتمام: حکمت، على‌اصغر، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.
میبدی، رشیدالدین أحمدبن محمد (1380ق)، کشف‌الأسرار و عدّةالأبرار (تفسیر میبدی)، تصحیح: حکمت، علی‌اصغر، تهران: ابن‌سینا.
نحاس، ابوجعفر احمدبن محمدبن اسماعیل (1427ق)، اعراب‌القرآن، بیروت، دارالمعرفة.
نسفی، أبوالبرکات عبدالله‏بن أحمد (بی‌تا)، تفسیرالنسفی، بیروت، دارالفکر.