«هدایت به امر » در نظریه قرآنی امامت؛ تحلیل و بررسی دیدگاه علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

چکیده
امامت در نظریه قرآنی افزون بر شئون هدایتی انبیاء به معنای عام هدایت، با شئون ویژه ای
بر محور هدایت خاص الهی در دو بعد تشریع و تکوین یا ظاهر و باطن همراه است. بر این
اساس، در همسویی با مفهوم لغوی، امام در قرآن مقتدا و عَلَم هدایتی است که نور الهی او
مایۀ راهنمایی و راهبری مردم در مسیر صراط مستقیم و مراحل تکاملی جامعۀ دینی است؛
طبعاً رسالت اصلی او از رسالت نبی و رسول که در مرحلۀ تأسیسی و ابتدایی دین مطرح
است، متمایز خواهد بود. در این میان علامه طباطبایی با تأکید بر تمایز مقام امامت از مقام
نبوت و رسالت در قرآن و در جست وجوی مؤلفۀ اصلی امامت و وجه فارق آن از نبوت و
رسالت، از مفهوم «هدایت به امر » که در دو آیۀ قرآن تصریح شده مدد جسته و این مفهوم
را به هدایت باطنی تکوینی تفسیر نموده است. این تفسیر هرچند از جهت تأکید بر بُعدی
مهم و متمایز در امامت قرآنی اهمیت دارد، اما در پرتو شواهد مورد نظر ایشان با برخی
مناقشات نیز همراه است. این مقاله در جست وجوی تفسیری موسّع از هدایت به امر در
شئون امامت قرآنی است که با حفظ دغدغه های قرآنی و معرفتی علامه، قابل دفاع باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Guiding Aright” in the Qur’anic Theory of Imamate, an“ Analysis of AllamehTabatabai’s Perspective

نویسنده [English]

  • Muhammad As’adi
Associate Professor of Hawza and University Research Center
چکیده [English]

In the Qur’anic view, in addition to the guiding status of the prophets in the general sense of
guidance, Imamate is associated with a special status based on the specific divine guidance in
two revealed and creational or outward and inward aspects. Accordingly, in line with the lexical
meaning, Imam in the Qur’an means leader and the source of guidance, whose divine light
provides guidance and leadership of people on the straight path and the evolutionary stages of a
religious community. Naturally, Imam’s main mission is different from that of the prophet and
messenger, which is considered in the foundational and elementary stage of religion. Among
Muslim scholars, AllamehTabatabai, by emphasizing the distinction between the status of
Imamate and the status of prophethood in the Qur’an, and in search of the main component
of Imamate and its difference from prophethood, has used the concept of “guidance aright”
which is specified in two verses of the Qur’an. He has interpreted this concept as creational
esoteric guidance. Although this interpretation is important in terms of emphasizing an important
and distinct dimension in the Qur’anic Imamate, it is accompanied by some controversy
in the light of the evidence he provides. This paper offers a comprehensive interpretation
of guidance aright in the status of Imamate in the Qur’an that can be defended by preserving
Allameh’sQur’anic and epistemological concerns.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imamate
  • guidance aright
  • inner guidance
  • creational guidance
  • the Qur’an
  • AllamehTabatabai
قرآن کریم
ابن فارس، احمد، ترتیب مقاییس اللغه، مرکز دراسات الحوزه و الجامعه قم 1387ش
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب. بیروت، دار إحیاء التراث العربى. 1408ق.
ازهری، تهذیب اللغه، تحقیق عبد السلام هارون،‌ بی جا بی‌تا
اسعدی، محمد، ولایت و امامت پژوهشی از منظر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،1392ش
جوادی آملی، عبد الله، پیرامون وحی و رهبری، قم، ‌الزهراء، ‌1368
جوادى آملى، عبد الله، تسنیم، قم، اسراء، 1379ش
جوادی آملی، عبد الله، ولایت در قرآن، تهران، مرکز نشر رجاء، 1367ش ش
 جوهری، صحاح اللغه،‌ بیروت،‌ دار العلم للملایین، 1407ق
حکیم، سید محمدباقر، ‌الامامة و اهل البیت(ع)، بیروت، المرکز الاسلامی المعاصر، 1424ق
حیدری، سید کمال، الإمامه فی القرآن،‌بحث حول الإمامه، قم،‌دار الصادقین، 1419ق
خلیل بن احمد، ترتیب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم، اسوه، 1414ق
رازی،‌فخر الدین محمد، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق
‌راغب اصفهانی، المفردات، ‌دمشق، دار العلم،1412ق
سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ‌قم، دفتر انتشارات اسلامی،بی تا
 سبزواری، سید عبد الاعلی، مواهب الرحمن، بیروت، مؤسسه اهل البیت (ع)، 1409ق
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبری، تهران، منشورات الاعلمی، 1362ش
طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان، قم دفتر انتشارات جامعه مدرسین، 1417ق
طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر البیان، قم،‌ مکتبه تنظیم و نشر آثار العلامه الطباطبایی،‌1425ق
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
طبری، جامع البیان، بیروت، دار المعرفه، 1412ق
 طهرانی، سید محمد حسین، امام شناسی، تهران،‌حکمت،‌1408ق
طوسی، محمد بن الحسن، ‌الرسائل العشر، رسالة فی الفرق بین النبی و الامام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی تا
فضل الله، سید محمد حسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک1419ق
فیومی، المصباح المنیر، قاهره،‌بی نا، بی تا
کلینی، الکافی، دارالتعارف للمطبوعات 1401 ق
مجمع البحوث الاسلامیه، المعجم فی فقه لغه القرآن و سرّ بلاغته، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی،‌1429ق
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیر کبیر 1371ش
مکارم شیرازی، پیام قرآن، قم،‌نسل جوان،‌1373ش