گسترۀ معانی ناصریح زبان و بروندادهای قرآن‏شناختی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

عبارت‌های زبان طبیعی، ظرفیت‎های پیچیده‎ای از وجوه و سطوح معنایی افزون بر معانی صریح و اصلی دارد که بازشناخت این ظرفیت‎ها نقش جدی در ورود به لایه‎های ژرف و معناشناسی متون فاخر ایفا می‎کند. این مسئله از دیر‎باز مورد‌توجه زبان‌شناسان مسلمان و به ویژه اصولیان بوده است. در دوران معاصر نیز مطالعات برخی از زبان‌شناسان جدید و فیلسوفان تحلیلی به این جنبه از زبان‌شناسی معطوف شده است که در پی راه‌جویی به معانی ضمنی، تلویحی و شعاعی زبان برآمده‎اند. قرآن راقی‎ترین متن وحیانی خداوند است که سیرت و صورت آن معجزۀ مانای اسلام محمدی است. این متن بی‎همسان معانی ابدی خود را در بستر همین متن محدود تعبیه کرده است. از جمله فرایندهای عمده در معناشناسی مفاهیم و عبارات قرآن، التفات به مدل‎های گوناگون معانی ناصریح است و غفلت از این مدل‎ها یا عدم توان تطبیق آنها در شناخت قرآن، نقصان جدی در معناشناسی قرآن است. این مقال با روش اسنادی و به شیوۀ تحلیل محتوا به معانی ناصریح زبان و بروندادهای آن و چگونگی اعتبار و انتساب این معانی به مثابۀ مقصود خدای متعال در قرآن می‎پردازد. دستاورد پژوهش، بازیابی، تحلیل و استخراج انحای دلالت‎های زبانی نامصرح (التزامی، سیاقی و...) در بستر عبارات قرآنی است که در چارچوب اصول تحلیل زبانی عقلا در زبان‌شناسی و اصول فقه اعتبارسنجی شده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Complex of Explicit Meanings of Language and Its Quranic Semantic Implications

نویسنده [English]

  • Mohammad Bagher Saidi Roshan
Associate Professor of the Research Institute of the Field and University
چکیده [English]

Natural language expressions have complex capacities of meanings beyond explicit and primary meanings, and recognizing these capacities plays a crucial role in delving into the deep layers and semiotics of exquisite texts. This issue has long been of interest to Muslim linguists and especially scholars of principles. In the contemporary era, studies of some new linguists and analytical philosophers have been devoted to this aspect of linguistics, seeking implicit, allusive, and inferential meanings of language. The Quran is the most eloquent divine text of God, whose content and form constitute the enduring miracle of Mohammedan Islam. This text has embedded its eternal meanings within the confines of this unique text. Among the major processes in the semantics of Quranic concepts and expressions is paying attention to various models of implicit meanings, and neglecting these models or inability to match them in understanding the Quran results in a serious deficiency in Quranic semantics. This article, through a documentary method and a content analysis approach, delves into the implicit meanings of language and its implications, focusing on the validity and attribution of these meanings to the intended purpose of the Almighty in the Quran. The research achievement involves retrieving, analyzing, and extracting the implied linguistic references (obligatory, contextual, etc.) within the Quranic expressions, which have been validated within the framework of linguistic analysis principles and the principles of jurisprudential validation
 

Keyword

Nasireh meanings, implied meanings, implied meanings, obligatory meanings, contextual meanings, conceptual implications

کلیدواژه‌ها [English]

  • Implicit meanings
  • inferential meanings
  • obligatory meanings
  • contextual meanings
  • conceptual implications
  1. ابن‌اثیر، ضیاء‌الدین نصرالله‌ بن محمد (1420ق)، المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، تحقیق: محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت: المکتبة العصریة.
  2. ابن‌التیمیه، احمد (1391ق)، درء تعارض العقل و النقل، تحقیق: محمد رشاد سالم، الریاض: دارالکنوز الأدبیة.
  3. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
  4. اصفهانی غروی، محمدحسین (1414ق)، نهایة الدرایة فـی شـرح الکـفایة، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
  5. آمدی، علی بن محمد (1404ق)، الاحکام فی اصول الاحکام، تحقیق: سید الجمیلی، بیروت: دارالکتاب العربی.
  6. شیخ انصارى، مرتضى‌بن محمدامین (بی‌تا)، مطارح الأنظار، قم: موسسة آل‌البیت علیهم‌السلام‏.
  7. تفتازانى، مسعودبن‌عمر (بی‌تا)، المطول، حاشیة السید میرشریف‌، قم: مکتبة الداوری.
  8. ـــــــــــ (بی‌تا)، شرح التلویح على التوضیح، مصر: مکتبة صبیح.
  9. جبر، فرید؛ دعیم، سمیع؛ عجم، رفیق؛ جهامی، جیرار (1996م)، موسوعة مصطلح علم المنطق عند العرب، بیروت: ناشرون.
  10. حائری‌ اصفهانى، محمدحسین ‌بن عبدالرحیم (1404ق)، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، بی‌جا: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
  11. عاملى، محمد بن ‌حسن (1409ق)‏‏، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام‏. ‌
  12. حلى، حسن ‌بن‌ یوسف (1404ق)، مبادی الوصول إلى علم الأصول، قم: المطبعة العلمیة.
  13. ـــــــــــ‏ (1425ق)، نهایة الوصول إلى علم الأصول‏، تحقیق: ابراهیم ‏بهادرى، قم: مؤسسة الإمام الصادق.
  14. ـــــــــــ (1371)، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، قم:‌ بیدار.
  15. حلّی، جعفر بن ‌حسن (1403ق)، معارج ‌الاصول، تحقیق: محمدحسین رضوی، قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام‏.
  16. خراسانی، محمدکاظم (1409ق)، کفایة الاصول، قم:‌ مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام‏.
  17. خویى، سید ابوالقاسم (‏1417ق)، محاضرات فی أصول الفقه، تقریر: محمداسحاق الفیاض، قم: دارالهادى للمطبوعات.
  18. رازی ایوانکی، محمد تقى ‌بن عبدالرحیم (‏1429ق)، هدایة المسترشدین، قم: مؤسسة النشر الاسلامی. ‏
  19. رازی، فخرالدین محمد بن ‌عمر (1418ق)، المحصول فی علم اصول الفقه، تحقیق: طه جابر فیاض العلوانی، بیروت:‌ مؤسسة الرسالة.
  20. سیستانی، سید علی (1404ق)، الرافد فی علم الاصول، تقریر: سید منیر سید عدنان القطیفی، قم: مکتبة آیت‌الله سیستانی.
  21. سعیدی روشن، محمد باقر (1402)، معناشناسی قرآن روشها و نظریه ها، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  22. سیوطى، جلال‌الدین (بی‌تا)، معترک الأقران فى إعجاز القرآن، تحقیق: على‌‌محمد بجاوی، بیروت: دار الفکر‏.
  23. شافعی، ابو‌عبدالله محمد بن إدریس (1358ق)، الرسالة، تحقیق: أحمد شاکر، مصر: مکتبة الحلبی.
  24. شوکانی، محمد بن ‌علی (1419ق)، ارشاد الفحول إلی تحقیق الحق من علم الأصول، تحقیق: شیخ أحمد عزو عنایة، دمشق: بی‌نا.
  25. صبحی، صالح (2000م)، مباحث فی علوم القرآن، بی‌جا: دارالعلم للملایین، الطبعة الرابعة.
  26. صدوق، (1398ق) التوحید، تحقیق: سیدهاشم حسینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  27. صنعانی، محمد بن ‌اسماعیل (1986م)، أصول الفقه المسمی إجابة السائل شرح بغیة الآمل، تحقیق: قاضی حسین‌بن احمد السیاغی و دکتر حسن محمد مقبولی الأهدل، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  28. طباطبایی، سید محمد حسین (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة اعلمی للمطبوعات.
  29. طبرسی، فضل ‌بن‌ حسن (1372)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  30. نشأت، علی محمود (1426ق)، ‏المباحث اللغویة و اثرها فی اصول الفقه (شرح جمع الجوامع)، بی جا: مکتبة الثقافة الدینیة.
  31. عک، خالد عبدالرحمن (1414ق)، اصول التفسیر و قواعده، بیروت: دارالنفائس.
  32. علم‌الهدی، سید مرتضى (1363)، الذریعة الی اصول الشریعة، تهران: ‌دانشگاه تهران.
  33. قدامة ‌بن‌ جعفر (1302ق)، نقد الشعر، قسطنطینیة: مطبعة الجوائب.
  34. قمى، میرزا ابوالقاسم ‌بن محمد حسن‏، (1378)، قوانین ‌الأصول، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة (ط قدیم).
  35. کلینى، محمد بن ‌یعقوب (1407م)، الکافى، تحقیق: علی ‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: مکتبة الاسلامیة.
  36. ـــــــــــ (1367)، الفروع من الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  37. گیررتس، دیرک (1393)، نظریه‌های معنی‌شناسی واژگانی، ترجمه: کوروش صفوی، تهران: علمی.
  38. محمدی، علی (بی‌تا)، شرح کفایة الاصول، ج2، چاپ چهارم، قم: نشر الامام الحسن‌بن علی،.
  39. مشکینى اردبیلى، على‏ (1374)، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، چاپ ششم، قم: الهادی،.
  40. مطلوب، احمد، (2000م)، معجم اصطلاحات البلاغیة و تطورها، بیروت: مکتبة ناشرون لبنان.
  41. مظفر، محمدرضا، (1388)، المنطق، قم: نشر اسماعیلیان.
  42. ـــــــــــ (1430ق)، أصول الفقه، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  43. موسوی خمینی، روح الله (1423ق)، تهذیب‌ الأصول، تقریر: جعفر سبحانی، تهران:‌ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  44. نائینى، محمد حسین (1352)، أجود التقریرات‏، تقریر: آیت‌اللّه سید ابوالقاسم الخوئى، قم:‌ مطبعة العرفان.
  45. ـــــــــــ (1376)، فوائد الاُصول‌، تقریر: محمد على ‌کاظمى خراسانى، قم:‌ جامعه مدرسین.
  46. نشئت علی، محمود عبدالرحمن (1426ق)، المباحث اللغویة و اثرها فی اصول الفقه، قاهره:‌ مکتبة الثقافة الدینیة.
  47. نوری، حسین (1408)، مستدرک الوسائل، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
  48. هندی، علاء‌الدین علی ‌بن حسام‌الدین بن ‌قاضی (1401)، کنز العمال، تحقیق: بکری حیانی، صفوة السقا، بیروت:‌ مؤسسة الرسالة.