بررسی رویکرد مادی‌گرایانه به مفاهیم غیبی قرآن در تفسیر نوین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث قم و عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی مراغه

2 استادیار علوم قرآن، دانشگاه قرآن و حدیث،قم، ایران،

3 استادیار گروه کلام، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

4 دانشیار، دانشگاه حضرت معصومه، قم، ایران

چکیده

در دوران معاصر، تجربه­گرایی، رشد رویکرد مادی در عرصه­های مختلف را موجب شد که یکی از این عرصه­ها تفسیر قرآن بود. برخی قرآن­پژوهان، با اثرپذیری از رویکرد مادی­گرایانه، به تحلیل مفاهیم غیبی قرآن پرداختند. یکی از مفسرانی که در چنین فضایی به تفسیر قرآن پرداخت، محمدتقی شریعتی می­­باشد. برخی، با استناد به پاره­ای از نظرات وی، گفته­اند که ایشان مفاهیم غیبی قرآن را به امور مادی تأویل کرده است. بنابراین، با توجه به چالش­های فکری و عقیدتی این رویکرد در جوامع اسلامی، به ویژه ایران، همچنین با توجه به نقش زیربنایی مفاهیم غیبی در سعادت انسان، باید درک درستی از آن مفاهیم داشته باشیم و دیدگاه محمد تقی شریعتی را به عنوان شخصیتی اثرگذار در دوران معاصر ارزیابی کنیم.پژوهش پیش‎‌رو درصدد است با روش توصیفی- تحلیلی، انگارة رویکرد مادی به مفاهیم غیبی قرآن را در تفسیر نوین بررسی نماید. طبق یافته­های تحقیق، تطبیق مادی با مبانی معرفت­شناختی، هستی­شناختی و انسان­شناختی وی سازگار است و از جنبة تفسیری نیز زیاده‌روی در رویکرد علمی و تفسیر علمی خارج از ضابطه، از زمینه­های رویکرد مادی به مفاهیم غیبی قرآن به­ شمار می­رود؛ به طوری که در بیان اعجاز علمی قرآن، علم تجربی را به محدودة مسایل غیبی وارد می‌کند و این زیاده‌روی در رویکرد علمی، گاهی سبب می‌شود در راستای تفسیر علمی برای نفی مفاهیم غیبی، به زبان عرفی استناد کند و گاهی نیز در همین راستا، زبان عرفی را نادیده بگیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examination of the Materialistic Approach to Hidden Concepts in the Quran in Modern Exegesis

نویسندگان [English]

  • firouz aslani 1
  • mohammad moradi 2
  • Ahmad Karimi 3
  • z.olyanasb@hm.ac.ir Aliansab 4
1 PhD student of Quran and Hadith Sciences, University of Quran and Hadith
2 Assistant Professor of Quran Sciences, University of Quran and Hadith, Qom, Iran.
3 Assistant Professor of Theology Department, Quran and Hadith University, Qom, Iran
4 Associate Professor, Hazrat Masoumeh University, Qom, Iran
چکیده [English]

In contemporary times, experientialism and a materialistic approach to different fields have led to the interpretation of the Quran being one of these fields. Some Quranic scholars, influenced by the materialistic approach, have delved into analyzing the unseen concepts of the Quran. One of the interpreters who engaged in interpreting the Quran in such a context was Mohammad Taghi Shariati. Some have said that based on some of his opinions, he has interpreted the unseen concepts of the Quran in material terms. Therefore, considering the intellectual and religious challenges of this approach in Islamic societies, especially in Iran, and considering the fundamental role of unseen concepts in human happiness, we must have a proper understanding of these concepts and evaluate the perspective of Mohammad Taghi Shariati as an influential figure in contemporary times. This research aims to investigate the materialistic approach to the unseen concepts of the Quran in modern interpretation using a descriptive-analytical method. According to the findings of the research, the material interpretation is compatible with epistemological, ontological, and anthropological foundations, and it exceeds the limits of scientific and rational interpretation, sometimes leading to the inclusion of empirical science in the realm of unseen matters and other times ignoring the language of rationality in favor of scientific interpretation, or even disregarding the language of rationality altogether.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • materialistic approach
  • empirical science
  • modern interpretation
  • Mohammad Taghi Shariati
  • unseen concept
  1. * قرآن کریم

    1. آخوندزاده، فتحعلی (1395ش)، مکتوبات کمال­الدوله (به اهتمام علی اصغر حقدار)، انتشارات باشگاه ادبیات.
    2. ابراهیمی، مهدی (1400)، «رویکرد محمد تقی شریعتی به تفسیر علمی بازشناسی و نقد»، پژوهشنامة نقد آرای تفسیری، دورة دو (شمارة دو).
    3. ــــــــــــــ (1385ش)، «بررسی روش تفسیری استاد محمدتقی شریعتی»، مجموعه آثار محمدتقی شریعتی، تهران: موسسه تحقیقات و توسعة علوم انسانی.
    4. ابن اثیر، مجدالدین (1399 ق)، النهایه فی غریب الحدیث، بیروت: المکتبه العلمیه.
    5. اردبیلی، موسوی (1376ش)، مشکل ما در فهم قرآن، نامة مفید، شمارة 8.
    6. اسعدی، محمد، (1387ش)، نگرش عقلانی در جریان تفسیر عقلی اجتماعی، نشریة مشکوة، شمارة 98.
    7. ایازی، سید محمدعلی (1389ش)، گرایش اجتماعی در تفسیر پرتوی از قرآن، مجموعه مقالات همایش بررسی اندیشه­های قرآنی و اقتصادی آیت­الله طالقانی، قم: انتشارات مفید.
    8. باربور، ایان (1362ش)، علم و دین، ترجمة بهاء­الدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    9. بازرگان، مهدی (1344ش)، باد و باران در قرآن، قم: موسسة مطبوعاتی دارالفکر.
    10. ــــــــــــــ (1377ش)، مجموعه آثار، مباحث بنیادین (راه طی شده، عشق و پرستش ذره بی­انتها)، تهران: انتشارات قلم.
    11. ـــــــــــــ (1344ش)، راه طی شده، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم.
    12. برزین، سعید (1379ش)، زندگینامة سیاسی مهندس مهدی بازرگان، تهران: نشر مرکز.
    13. پل، فولکیه (1366 ش)، فلسفة عمومی یا مابعدالطبیعه، ترجمة یحیی مهدوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
    14. جعفریان، رسول (1392ش)، جریان­ها و سازمان­های سیاسی و مذهبی ایران، تهران: نشر علم.
    15. ـــــــــــــــ (1367ش)، مروری بر زمینه­های التقاط جدید در ایران، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
    16. جمشیدی، حسن (1384ش)، چیستی وحی، مجموعه آثار همایش استاد محمدتقی شریعتی، تهران: موسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی.
    17. خرمشاهی، بهاء الدین (1364ش)، تفسیر و تفاسیر جدید، تهران، انتشارات کیهان. چاپ اول.
    18. خمینی، روح الله (1381ش)، تقریرات فلسفی (ج3)، تهران: موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    19. دورانت، ویل (1401ش)، تاریخ تمدن، ترجمة مجموعه نویسندگان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ شانزدهم.
    20. راغب اصفهانی، حسین بن علی (1412 ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار القلم.
    21. رضا، محمد رشید (1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، لبنان: دار المعرفه.
    22. رهسپار، احمد (1357ش)، باز نگرش اساسی به اسلام، دفتر اول دین ارکان طبیعت، تهران: کانون انتشارات شریف.
    23. سالاری راد، معصومه (1400ش)، نقد نظریة عرفی بودن زبان قرآن با تأکید بر دیدگاه خاص علامه طباطبایی، پژوهشنامة تفسیر و زبان قرآن، سال دهم، شمارة19.
    24. سبحانی، جعفر (1383ش)، منشور جاوید، قم: انتشارات مؤسسة امام صادق (ع).
    25. ـــــــــــــــ (1378 ش)، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی جعفر سبحانی، ترجمة محمدعیسی جعفری، قم: موسسة امام صادق (ع).
    26. سعیدی روشن، محمد­باقر (1383 ش)، تحلیل زبان قرآن و روش­شناسی فهم آن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
    27. سلطانی، محمدعلی (1385ش)، « تفسیر نوین و نگاه علمی»، مجموعه آثار همایش استاد محمدتقی شریعتی، تهران: مؤسسه تحقیقات و علوم انسانی.
    28. سهروردی، شهاب­الدین (1373ش)، حکمة الاشراق، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    29. سیمپسون، جان (1989م)، لغت نامة آکسفورد، بریتانیا: دانشگاه آکسفورد.
    30. شریعتی، علی (1363ش)، مجموعه آثار، اسلام شناسی (ج30)، تهران: چاپخش.
    31. ــــــــــــ (1390ش)، مجموعه آثار، ما و اقبال، ج5، تهران: بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
    32. شریعتی، محمدتقی (بی­تا)، تفسیر نوین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    33. ــــــــــــــ (1384ش). وحی و نبوت در قرآن، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی دفتر فرهنگ اسلامی.
    34. شریف، میان محمد (1362ش) .تاریخ فلسفه در اسلام، ج2، ترجمه نصرالله پور جوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    35. صدوق، ابن بابویه (1398ق)، التوحید، تحقیق هاشم حسینی تهرانی، قم: جامعة مدرسین.
    36. طباطبایی، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: ‏مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
    37. ــــــــــــــــــــــ (1388ش)، بررسی­های اسلامی، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
    38. ــــــــــــــــــــــ (1388ش)، کتاب انسان از آغاز تا انجام، قم: بوستان کتاب، چاپ دوم.
    39. طنطاوی بن جوهری (1412ق)، الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم ، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    40. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    41. قدردان قراملکی، علی (1400ش). «بررسی انتقادی ادلة قرآنی جسمانیت نفس (با محوریت دیدگاه اندیشوران ظاهرگرا و عقل­گرا)»، مطالعات تفسیر تطبیقی، سال ششم، شمارة دوم.
    42. ــــــــــــــــــــ (1398ش)، «بازخوانی ادلة تجرد نفس از دیدگاه جوادی آملی»، حکمت اسراء، شمارة 34.
    43. قدردان قراملکی (1400ش)، محمدحسن، «بررسی تطبیقی دیدگاه­ها در مورد تجرد نفس از منظر قرآن»، مطالعات تطبیقی قرآن­پژوهی، شمارة 12.
    44. قمی، شیخ عباس (1414ق)، سفینة البحار، قم: اسوه.
    45. کاپلستون، فردریک (1362ش)، تاریخ فلسفه، ترجمة جلال الدین مجتبوی، تهران: علمی و فرهنگی.
    46. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    47. محمدفام، سجاد (1396‌ش)، بازنگرش شاخص­های طبقه­بندی روش­های تفسیری، قم، دانشگاه قم: دانشکدة الهیات و معارف.
    48. مرادی، محمد (1385ش)، «استاد محمدتقی شریعتی و بازگشت به قرآن»، مجموعه آثار محمدتقی شریعتی، تهران: موسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی.
    49. مصباح یزدی، محمدتقی (1400ش)، آموزش فلسفه، تهران: چاپ و نشر بین­الملل، چاپ نوزدهم.
    50. مطهری، مرتضی (1368ش)، مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.
    51. ــــــــــــــــ (1396ش)، انسان و سرنوشت، تهران: انتشارات صدرا، چاپ پنجاهم.
    52. ــــــــــــــــ (1396 ش)، مسئلة شناخت، ، تهران: انتشارات صدرا، چاپ سی و پنجم.
    53. محمد قاسمی، حمید (1382ش)، تمثیلات قرآن، تهران، انتشارات اسوه.
    54. نفیسی، زهرا (1374ش)، عقل و علم در تفسیر الجواهر، بینات، شمارة 6، دورة دوم.