بررسی و نقد دیدگاه‌ها در باب مبانی تفسیر تطبیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

در حوزه تفسیر و مطالعات تطبیقی قرآنی همچون سایر گونه‌های تفسیری بحث در باره مبانی خاص آن نقش مؤثری در شکل گیری و جهت دهی به روش و قواعد تطبیق و مقایسه میان دیدگاهها دارد. در مقاله حاضر که به روش تحلیل و توصیف انجام گرفته، دیدگاههای صاحب‌نظران در باب مبانی تفسیر تطبیقی ارزیابی و نقد و مهمترین مبانی مطالعات تطبیقی بر محور قرآن و تفسیر معرفی شده است. حاصل پژوهش این‌که، بعد از بررسی و نقد سه دیدگاه در مبانی تفسیر تطبیقی، با توجه به تمایز مبانی، پیش-فرضها و اصول از یکدیگر، به دست آمد که تفسیر تطبیقی بر دو پیش‌فرضِ: وجود اختلاف، و اشتراک میان دو طرف مقایسه، و یک مبنا: «وجود معیارهای زبانی واحد، مشترک و مقبول میان اطراف تطبیق که بتوان براساس آن به داوری صحیح میان آنها پرداخت» بنا شده است. هم‌چنین برخی از موارد همچون: «ضرورت عدم گرایش پژوهشگر به یکی از طرفین مقایسه، پرهیز از بدبینی و اتهام زنی، عدم نسبت تفسیر به‌رأی به طرف مقابل، عدم تعصب بر پیش‌فرضهای مذهبی و دینی، عدم جعلی خواندن روایات تفسیری مذهب مقابل و عدم تکفیر مذهب مقابل، به دلیل هنجاری بودن باید از اصول مطالعات تطبیقیِ قرآنی و تفسیری شمرده شود نه مبانی آن.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining and criticizing views on the basics of comparative interpretation

نویسنده [English]

  • Seyyed Mahmoud TayyebHusseini
Associate Professor of Hawza and University Research Center
چکیده [English]

In the field of Qur'anic interpretation and comparative studies, like other types of interpretation, the discussion about its specific foundations plays an effective role in shaping and directing the method and rules of comparison and comparison between viewpoints. In the present article, which is done by analysis and description method, the views of the experts on the basics of comparative interpretation, evaluation and criticism and the most important basics of comparative studies on the axis of Qur'an and interpretation are introduced. The result of the research is that, after examining and criticizing three viewpoints in the basics of comparative interpretation, according to the distinction of bases, presuppositions and principles from each other, it was found that comparative interpretation is based on two presuppositions: the existence of differences, and commonality between Two sides of the comparison, and one basis: "the existence of single, common and acceptable linguistic standards among the comparisons, based on which correct judgment can be made between them" is established. Also, some cases such as: "The necessity of not biasing the researcher towards one of the sides of the comparison, avoiding cynicism and accusations, not comparing the interpretation with opinion to the other side, not being prejudiced against religious and religious presuppositions, not calling the narrations fake. Tafseer of the opposite religion and non-excommunication of the opposite religion, due to being normative, should be considered as the principles of comparative Quranic studies and interpretation, not its foundations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Comparative interpretation"
  • "Comparative studies"
  • "Basics of comparative interpretation"
  • "Comparative assumptions"
  • "Principles of comparative interpretation"
 قرآن کریم.
ابن­تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (بی­تا)، مقدمة فى اصول­التفسیر، به کوشش محمود نصار، قاهرة: مکتبة التراث الاسلامى.
احمدنگری، عبدالنبی بن عبدالرسول (1395ق)، جامع­العلوم فی اصطلاحات الفنون، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
اسعدی، محمد(1389ش)، آسیب­شناسى جریان‌هاى تفسیرى، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
اشرفی، امیررضا(1398ش)، مبانی تفسیری علامه طباطباییP در المیزان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام­ خمینیP.
انوری، حسن(1381ش)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
بابایی، علی­اکبر و همکاران(1379ش)، روش­شناسى تفسیر قرآن، تهران: الهادى.
بابایی، علی­اکبر(1394ش)، قواعد تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
باقری، علی­اوسط(1399)، نقش پیش­دانسته‌ها و علایق مفسر در تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مؤسسه امام خمینیP.
بلاغی، محمدجواد(1420ق)، آلاءالرحمن، تهران: بعثت.
حسن‌زاده آملی، حسن(1417ق)، شرح منظومة السبزوارى، تهران: ناب.
حیدری، غلامرضا، «پیشفرضهای معرفتشناختی علمسنجی»، کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی، ش53، 1390.
خوانسارى، محمد(1376ش)، فرهنگ اصطلاحات منطقى به انضمام واژه‌نامه فرانسه و انگلیسى، تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.
خولی، امین(1961م)، مناهج تجدید، بی­جا: دارالمعرفه.
خویی، سیدابوالقاسم(1401 ق)، البیان فى تفسیر القرآن، بی­جا: انوارالهدى،
دوسری، عبدالله بن برجس(1426ق)، اثر اختلاف القراءات فى‌ الاحکام الفقهیه، مصر: دارالهدى النبوى2.
دهخدا، علی‌اکبر(1373ش)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: مؤسسه لغت‌نامه و دانشگاه تهران.
رضایی اصفهانی، محمدعلی(1387ش)، منطق تفسیر قرآن (مبانى و قواعد تفسیر)، قم: جامعةالمصطفى2.
روحی دهکردی، احسان و تجری، محمدعلی(1394ش)، اصطلاح‌شناسی مبانی تفسیر، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شماره77، ص117–94.
رومی، فهدبن عبدالرحمن(1416ق)، بحوث فى اصول­التفسیر، ریاض: مکتبة التوبة.
السبت، خالدبن­عثمان(1426ق) ، قواعد التفسیر، جمعاً و دراسةً، قاهره: دار­ ابن­عفان.
سجادى، جعفر(1373ق)، فرهنگ معارف اسلامى، تهران: کومش.
سرور، ابراهیم حسین(1429ق)، المعجم الشامل للمصطلحات العلمیة والدینیة، بیروت: دارالهادی.
سعیدی روشن، محمدباقر(1379ش)، منطق تفسیر قرآن، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، به کوشش محمد اسعدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سلطانی، محمد(1394ش)، تحلیل و بررسی مبانی کلامی تفسیر قرآن‌کریم بر محور آثار شیخ طوسیP، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
شاکر، محمدکاظم(1382ش)، مبانى و روش‌هاى تفسیرى، قم: مرکز جهانى علوم اسلامى.
شوقی ضیف(1362ش)، نقد ادبی، ترجمه: لمیعه ضمیری، تهران: انتشارات امیر کبیر.
شیرزاد، علی رضا و محمدعلی رضایی اصفهانی(1399ش)، تبیین مبانی تفسیر روان­شناختی قرآن کریم، مجله مطالعات قرآن و حدیث، ش27، ص53-73.
طبری، ابن‌جریر(1412ق)، جامع‌البیان، بیروت: دارالمعرفة.
طوسی، محمد بن الحسن (بی­تا)، التبیان فی علومالقرآن، به کوشش العاملى، بیروت: دار احیاء التراث‌العربى.
طیب، سیدعبدالحسین(1364ش) ، تفسیر اطیب‌البیان، تهران: انتشارات اسلامى.
طیب‌حسینی، سیدمحمود(1392ش)، مدخل مبانی تفسیر، دایرةالمعارف قرآن‌کریم، ج8، ص28–22، قم: مرکز فرهنگ و معارف قرآن، بوستان کتاب.
طیب­حسینی، سیدمحمود و رحمان­ستایش، محمدکاظم و طیب­حسینی، مطهره­سادات(1402ق)، تفسیر تطبیقی، اغراض و فواید، دوفصلنامه مطالعات تفسیر تطبیقی، دانشگاه علوم و معارف قرآن‌کریم، ش16.
عابدی سرآسیا، علیرضا و ذوقی، سمیه( 1395ش)، بررسی تأثیر پیش‌فرض‌ها در فهم و راه‌های کنترل آن‌ها از منظر هرمنوتیک، فصلنامه فقه و اصول، شماره 104.
عزیزی کیا، غلامعلی(1395ش)، نگاهی به مبانی تفسیر قرآن در آثار استاد آیت‌الله مصباح، مجله معرفت، س25، ش222، ص28–13.
عسکری، انسیه و شاکر، محمدکاظم(1400ش)، آسیب‌شناسی مبانی و پیش‌فرض‌های کلامی و مذهبی تفاسیر تطبیقی، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، س8، ش15، ص79 – 1-3.
عک، خالد عبدالرحمن(1406ق)، اصول التفسیر و قواعده، بی­جا: دارالنفائس.
عمید زنجانی، عباسعلی(1379ش)، مبانى و روش‌هاى تفسیر قرآن، تهران: وزارت ارشاد.
فاکر میبدی، محمد(1428ق)، قواعدالتفسیر لدی الشیعة والسنة، طهران: المجمع العالمی للتقریب بین‌المذاهب الاسلامی.
فتح‌اللهی، ابراهیم(1387ش)، اصطلاح‌شناسی در علم تفسیر (مبانی، اصول و قواعد)، فصلنامه پیک نور، دوره6، ش4، ص30–19.
فرهنگ و معارف قرآن‌کریم(1416ق)، علوم القرآن عندالمفسرین، قم: مکتبة الاعلام الاسلامى.
قراملکی، احدفرامرز(1380ش)، روش­شناسی مطالعات دینی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی،
قرطبی، محمدبن احمد انصاری، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث‌العربى، 1405ق.
محمدی­فرد، علی­رضا(1398ش)، پیش­فرض‌ها و الزامات تفسیر موضوعی نظریه­پردازی، رساله دکتری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
المصطفی، ابراهیم و همکاران(1385ش)، المعجم الوسیط، تهران: مکتبة المرتضوی.
معین، محمد(1375ش)، فرهنگ فارسى، تهران: امیرکبیر.
ملکى اصفهانى، مجتبى(1379ش)، فرهنگ اصطلاحات اصول، قم: عالمه.
مؤدب، سیدرضا(1386ش)، مبانى تفسیر قرآن، قم: دانشگاه قم.
میرمحمودی، سیدهادی و مؤدب، سیدرضا(1394ش)، مبانی تفسیر قرآن از دیدگاه مفسران شیعه، دوفصلنامه تفسیرپژوهی، س2، ش4، ص233–195.
نجار، عبدالوهاب (بی­تا)، قصص‌الانبیاء، بیروت: داراحیاء التراث‌العربی.
نجارزادگان، فتح‌الله(1388ش)، بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت در دیدگاه فریقین، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
نفیسی، شادی(1392ش)، آسیب‌شناسی جریان تفسیر علمی، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، جلد اول، ص509–439، به کوشش محمد اسعدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
هادوی تهرانی، مهدی(1377ش)، مبانی کلامی اجتهاد در برداشت از قرآن‌کریم، قم: مؤسسه فرهنگی خانه خرد.
هاکس، مستر(1377ش)، قاموس کتاب مقدس، بی­جا: اساطیر.