تفسیر طبری و پارادایم جمال یوسف(ع)؛ تحلیل و نقد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

در روزگار محمدبن جریر طبری (310 ق)، «پارادایم جمال بدیع یوسفعلیه‌السلام» نظریه­ای فراگیر و از نظر اعتبار، مسلّم و قطعی نزد اکثر مفسران، مورخان و محدثان مسلمان بوده است. از جمله ادله طرفداران این پارادایم، استدلال به مفاد آیه شریفه «... فَلَمَّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ وَقُلْنَ حاشَ لِلَّهِ ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلاَّ مَلَکٌ کَریم‏» (یوسف،31) می‌باشد. این استدلال در «جامع‌البیان» طبری بازتاب ویژه‌ای یافته و اعتبارسنجی مستندات وی، مسئله اصلی این نگاشته است. برآیند پژوهش، آسیب‌پذیری رویکرد تفسیری درباره آیه فوق است و بر پایه ادله پارادایم رقیب، تبیین و اثبات می‌شود که: «طبری از جمله طرفداران پارادایم جمال بدیع یوسفعلیه‌السلام است. او تلاش زیادی را در کتمان پارادایم رقیب نموده و بر مجموعه مستندات و ادله وی، مناقشات جدی وارد است.»

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Review of Tabari Exegesis and the Paradigm of Beauty of the Prophet Yusuf (Peace be upon him)

چکیده [English]

In the time of Muhammad ibn Jarir Tabari (310 AH), "the paradigm of the incomparable beauty of the Prophet Yusuf (Peace be upon him) was a comprehensive, certain and definite theory among most Muslim commentators, historians and narrators in terms of validity. Among the arguments of the proponents of this paradigm is the reasoning behind the contents of this Qur'anic verse: "Come out before them." When they saw him, they did extol him, and (in their amazement) cut their hands: they said "Allah preserves us! No mortal is this! This is none other than a noble angel!" (Chapter Yusuf, verse 31). This argument is strongly reflected in Tabari's "Jāmiʿ al-bayān" and the validity of his documents is the main question of this research. The research result is the vulnerability of the exegetical approach to the above verse, and based on the arguments of the rival paradigm, it is explained and proved that Tabari is one of proponents of the paradigm of the incomparable beauty of the Prophet Yusuf (Peace be upon him). He has made great efforts to conceal the rival paradigm, and there is considerable controversy over his set of documents and arguments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tabari's Jāmiʿ al-bayān
  • the paradigm of beauty of the prophet Yusuf (Peace be upon him)
  • paradigmatic studies
  • the history of exegesis
  • critique of exegesis
ابن‌ابى‌حاتم، عبدالرحمن (1419ق)، تفسیرالقرآن‌العظیم، عربستان: مکتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم.
ابن‌أبی‌شیبة (1989م)، المصنّف، بیروت: دارالفکر.
ابن‌أثیر، مجدالدین (1364ش)، النهایة فی غریب‌الحدیث والأثر، قم: إسماعیلیان.
ابن‌الأنباری، محمدبن قاسم (2004م)، الزاهر فی معانی کلمات‌الناس، لبنان: دارالکتب العلمیة.
ابن‌العربى، محمدبن عبدالله(بی‌تا)، أحکام‌القرآن، تحقیق، البجاوی، ، بیروت: دارالمعرفه.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن (1403ق)، تلبیس ابلیس، بیروت: دارالقلم.
ابن‌جوزى، عبدالرحمن‌بن علی (1422ق)، زادالمسیر فی علم‌التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ اول.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن علی (1996م)، الموضوعات، المدینةالمنورة: المکتبةالسلفیة.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن علی (1997م)، کشف‌المشکل من حدیث‌الصحیحین، الریاض: دارالوطن للنشر.
ابن‌حبان، محمد، (1993م)، صحیح ابن‌حبان، تحقیق: شعیب‌الأرنؤوط، بیروت، مؤسسةالرسالة.
ابن‌حنبل، احمد (1408ق)، العلل و معرفةالرجال، الریاض: دارالخانی.
ابن‌حنبل، احمد (بی­تا)، مسند احمد، لبنان: دار صادر.
ابن‌دمشقی (1416ق)، جواهرالمطالب فی مناقب الإمام علیعلیه‌السلام، تحقیق: محمودی، محمدباقر، قم: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة.
ابن‌سعد، سلیمان‌بن خلف (بی‌تا)، التعدیل والتجریح، مراکش: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامیة.
ابن‌شهرآشوب (1965م)، مناقب آل أبی‌طالبعلیه‌السلام، نجف اشرف: الحیدریة، چاپ اول.
ابن‌عاشور، محمدبن طاهر (بی‌تا)، التحریر والتنویر، قم: نرم‌افزار جامع‌التفاسیر.
ابن‌عبدالبر (1387ق)، التمهید، المغرب: وزارة عموم الأوقاف والشؤون الإسلامیة.
ابن‌عساکر، أبوالقاسم علی‌بن‌الحسن(۱۴۱۵ق)، تاریخ دمشق، تحقیق: عمروبن غرامة‌العمروی، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن‌عطیه، عبدالحق (1422ق)،  المحررالوجیز فی تفسیر الکتاب‌العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌فارس، احمد (1404 ق)، معجم مقاییس اللغة، تحقیق: عبدالسلام هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌فارض (2005م)، دیوان ابن‌فارض، شرح و تحقیق: مهدی محمد ناصرالدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌قتیبه دینوری(1398 ق)، غریب‌القرآن، تحقیق: أحمد صقر، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1988م)، البدایة والنهایة، تحقیق: شیری، علی، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، چاپ اول.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1409ه.ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌ماجه، محمدبن یزید القزوینی (بی‌تا)، السنن، بیروت: دارالفکر.
ابن‌منصور بن شعبةالخراسانی المکی، سعید (بی­تا)، سنن سعیدبن منصور، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌هشام حمیری (1963م)، السیرةالنبویة، قاهره: مکتبة محمدعلی صبیح و أولاده.
ابن­جوزى، عبدالرحمن (1422ق)، زادالمسیر فی علم‌التفسیر، بیروت: دارالکتاب.
ابوعبیده، معمر (1954م)، مجاز القرآن، قاهره: خانجی.
ابوخزیم، محمد عبدالسلام(2009م)، أثر الاختلاف المفسرین فی‌القواعد الاصولیة اللغویة فی تفسیر آیات‌الاحکام، قاهره: دارالیسر.
أبوریّه، محمود (بی­تا)، أضواء على السنة المحمّدیة، قم: نشر البطحاء، چاپ پنجم.
ابوزهره، محمد (1947ق)، أبوحنیفة حیاته وعصره آراؤه الفقهیة، بی‌جا: دارالفکر العربی.
ابوزید، نصر حامد (1997م)، النص والسلطة: الفکرالدینی بین ارادة المعرفة و ارادة الهیمنه، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
ابوزید، نصر حامد (2004م)، دوائر الخوف: قراءة فی خطاب المرأه، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
ابوشقه، عبدالحلیم (1410ق)، تحریر المراة فی عصر الرساله، کویت: دارالقلم.
ابوعبیده، معمر (1954م)، مجاز القرآن، قاهره: خانجی.
ابولفتوح رازی، حسین (1408ق)، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقرآن، مشهد: بنیاد آستان قدس رضوی.
ابویعلی، احمدبن علی (1992م)، المسند، بی‌جا: دارالمأمون للتراث، چاپ اول.
أبویوسف، ساجده (1437ق)، دعوی تأثیر الخلفاء والامراء فی رواة الحدیث و مرویاتهم، اردن: دارالفاروق.
اردبیلی، محمد علی (بی­تا)، جامع الرواة، بی­جا: مکتبة المحمدی.
اسدی، علی، «پیامبرانی در محاق متون، بررسی تحلیلی ـ تطبیقی مفهوم و مصادیق اسباط در قرآن و عهدین»، معرفت ادیان، شماره2.
اسدی، مهدی؛ کوپا، فاطمه (1390ش)، «بازتاب مضمامین درونی داستان یوسف و زلیخا در ادب فارسی و عربی»، ادبیات تطبیقی، سال دوم، شماره4، تابستان.
اسعدی، محمد و همکاران (1394ش)، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
اسعدی، محمد (1397ش)، جریان‌شناسی تفسیر روایی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
احمدبن علی عسقلانی (1415ق)، الاصابة، بیروت: دارالکتب العلمیه.
أصبهانی، أبی‌نعیم (1415ق)، مسند أبی‌حنیفة، الریاض: مکتبة الکوثر.
اصفهانی، راغب (1404ق)، مفردات غریب‌القرآن، بی­جا: دفتر نشرالکتاب، چاپ دوم.
افراسیاب‌پور، علی‌اکبر (1386ش)، عرفان جمالی، تهران: ترفند.
آگامبن، جورجو (1391ش)، «پارادایم چیست؟»، ترجمه: کمالی، حسین و پروانه، امیر، روزنامه شرق، سال نهم.
آلن اف، چالمرز (1379ش)، چیستی علم، ترجمه: زیباکلام، سعید، تهران: سمت.
آلوسى، محمود (1415ق)، روح‌المعانى فى تفسیر القرآن‌العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
برایان (1389ش)، پارادایم‌شناسی علوم انسانی، ترجمه: مردیها، مرتضی، تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
بحرانى، سیدهاشم (1416ق)، البرهان فی تفسیرالقرآن، تهران: بنیاد بعثت، چاپ اول.
بغدادی، محمدبن حبیب (1361ق)، المحبر، بی‌جا: مطبعة الدائرة.
بغوى، حسین (1420ق)، معالم‌التنزیل فی تفسیرالقرآن، بیروت: دار احیاءالتراث.
بلخى، مقاتل (1423ق)، تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، بیروت: دار إحیاءالتراث.
بلک، دبره. ال، «زیبایی‌شناسی در فلسفه اسلامی»، ترجمه: ربیعی، هادی و جمشیدی، شهرام، نقد و نظر، سال یازدهم، شماره سوم و چهارم.
بلیکی، نورمن (1396ش)، پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه، تدوین و تعلیقات: حسنی، حمیدرضا؛ ایمان، محمدتقی؛ ماجدی، مسعود، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم.
بنت الشاطی، عایشه (1391ش)، اعجاز بیانی قرآن، ترجمه: صابری، حسین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
پترسون، دومینک، «فوکو و ایدئولوژی زیبایی‌شناسی»، ترجمه: بهار، رضا، زیباشناخت، شماره16.
تورات، کتاب مقدس (2013م)، نرم‌افزار مژده.
ثعالبی، عبدالملک (1996م)، فقه‌اللغة و سرّالعربیة، بیروت: دارالکتاب العربی.
ثعالبی، عبدالرحمن‌بن محمد (1418ق)، جواهرالحسان فی تفسیرالقرآن، لبنان: دار احیاءالتراث العربی.
ثعلبى نیشابورى، احمد (1422ق)، الکشف والبیان عن تفسیرالقرآن، تحقیق: أبی‌محمدبن عاشور، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
ثقفى تهرانى، محمد (1398ق)، تفسیر روان جاوید، تهران: برهان، چاپ سوم.
جوهری، اسماعیل (1956م)، الصحاح تاج‌اللغة و صحاح‌العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین.
حائرى تهرانی، میرسیدعلی (1377ش). مقتنیات‌الدرر و ملتقطات‌الثمر، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
حسنى، محمودبن محمد (1381ش)، دقائق‌التأویل و حقائق‌التنزیل، تهران: میراث مکتوب.
حسینی شیرازی، سیدمحمد (1424ق)، تقریب‌القرآن إلى‌الأذهان، بیروت: دارالعلوم.
حسینى شاه‌عبدالعظیمى، حسین‌بن احمد (1363ش)، تفسیر اثنی‌عشری، تهران: میقات، چاپ اول.
خطیب، عبدالکریم (بی‌تا)، التفسیرالقرآنی للقرآن، قم: نرم‌افزار جامع‌التفاسیر.
رابرت سگال (1391ش)، راهنمای دین‌پژوهی، ترجمه: زندی، محسن؛ حقانی فضل، محمد، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
راوندی، قطب‌الدین (1376ش)، قصص‌الأنبیاء، تحقیق: عرفانیان الیزدی‌الخراسانی، غلام‌رضا، قم: الهادی.
سبزواری، محمدبن حبیب (1406 ه.ق)، الجدید فی تفسیر القرآن‌المجید، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
سبزوارى نجفى، محمد (بی‌تا)، إرشادالأذهان إلى تفسیرالقرآن، لبنان: دارالتعارف للمطبوعات.
سمرقندی، أبواللیث (بی‌تا)، بحرالعلوم، تحقیق: محمود مطرجی، بیروت: دارالفکر.
صدوق، محمد (بی‌تا)، من‌لایحضره‌الفقیه، قم: مؤسسة النشرالإسلامی.
صدوق، محمد (1373ش)، معانی‌الأخبار، تحقیق: تصحیح وتعلیق: غفاری، علی‌اکبر، قم: نشراسلامی.
صدوق، محمد (1984م)، عیون اخبارالرضا علیه‌السلام، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
صدوق، محمد (1405ق)، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
صدوق، محمد (1403ق)، الخصال، تصحیح وتعلیق: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشرالإسلامی.
صدوق، محمد (1417ق)، امالی، قم: مؤسسة البعثة.
صنعانی، عبدالرزاق (1989م)، تفسیرالقرآن، الریاض: مکتبةالرشد للنشر والتوزیع، چاپ اول.
طباطبایی، محمدحسین (1417 ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه.
طبرانى، سلیمان‌بن أحمد (2008م)، التفسیرالکبیر: تفسیر القرآن‌العظیم، اردن: دارالکتاب الثقافی.
طبرسی، فضل‌بن حسن (1372ش)، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: ناصرخسرو.
طبرسى، فضل‌بن حسن (1377ش). تفسیر جوامع‌الجامع، تهران: دانشگاه تهران و حوزه علمیه قم، چاپ اول.
طبری، ابوجعفر محمدبن جریر (1412ق)، جامع‌البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دارالمعرفة، چاپ اول.
طبری، محمدبن جریر (1983 م)، تاریخ الطبری، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طریحی، فخرالدین(1362ش)، مجمع‌البحرین، تهران: مرتضوی.
طوسی، محمدبن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیرالقرآن، لبنان: دار احیاءالتراث العربی.
عروسى حویزى، عبدعلى (1415ق)، نورالثقلین، قم: اسماعیلیان، چاپ چهارم.
عسگری، ابوهلال (1412ق)، الفروق اللغویة، قم: موسسة النشرالاسلامی.
علی‌پور، مهدی، حسنی، محمدرضا (1394ش)، پارادایم اجتهادی دانش دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
عیاشى، محمدبن مسعود (بی‌تا)، تفسیرالعیّاشی، تحقیق: الرسولی‌المحلاتی، السیدهاشم، طهران: المکتبة العلمیةالإسلامیة.
فراهیدی، خلیل (1409ق)، العین، تحقیق: المخزومی، مهدی و السامرائی، إبراهیم، قم: دارالهجرة.
الکلینی، محمد (1429ق)، الکافی (مُشَکَّل)، قم: دارالحدیث.
کیون، تامس (1395ش)، ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمه: جوادزاده، علی، تهران: فرهنگ نشر نو.
فضل‌الله، سیدمحمدحسین (1419ق)، تفسیر من وحی‌القرآن، بیروت: دارالملاک للطباعة والنشر.
قاسمى، محمدجمال‌الدین (1418ق)، محاسن‌التأویل، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
قمى، على‌بن ابراهیم(1367ش)، تفسیرالقمى‏، قم: دارالکتاب، چاپ چهارم.
قمی مشهدی، محمد (1366ش)، تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب، تهران: وزارة الثقافة والارشاد الاسلامی. 
قمی، محمدبن الحسن(1380ش)، العقدالنضید والدرالفرید، قم: دارالحدیث.
قونوی، اسماعیل‌بن محمد (1422ق)، حاشیةالقونوى على تفسیرالبیضاوى، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ماتریدى، محمد (1426ق)، تأویلات أهل‌السنة (تفسیرالماتریدى)، المحقق: مجدی باسلوم. د، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول.
مازندرانى، ابن‌شهرآشوب (1369ق). متشابه‌القرآن ومختلفه، قم: دارالبیدار للنشر، چاپ اول.
ماوردی، علی (۱۴۲۸ق)، النکت والعیون، بیروت: دارالکتب العلمیة.
مجلسی، محمدباقر (1989م)، بحارالانوار، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
مصطفوی، حسن (1374ش)، التحقیق فی‌کلمات القرآن‌الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات.
مطهری مقدسی، ابوطاهر (2015م)، البدء والتاریخ، پاریس: کلمان هوار.
مورن، ادگار (1379ش)، درآمدی بر اندیشه پیچیده، ترجمه: افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
هواری، هودبن حکم (بی‌تا)، تفسیر کتاب‌الله‌العزیز، طرابلس: دارالبصائر.
یوسفیان، جواد (1379ش)، «نگاهی به مفهوم زیبایی‌شناسی»، نشریه دانشکده ادبیات‌وعلوم‌انسانی دانشگاه تبریز، زمستان، شماره177.