تحلیل رهیافت ‎های مفسران در تاریخ‎ گذاری نزول سوره فتح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد پردیس فارابی و دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم

2 دانشیار پردیس فارابی، دانشگاه تهران

چکیده

درخصوص تاریخ نزول سوره فتح، میان مفسران اختلاف‌نظر وجود دارد. دیدگاه مشهور، نزول این سوره ‌را در سال ششم هجری و در جریان حدیبیه می­ داند. در مقابل، برخی نزول آن ‌‌را در سال هشتم و در جریان فتح مکه دانسته‌اند. از سوی دیگر، «آندریاس گورکه» (محقق آلمانی) که در پژوهشی به بازسازی گزارش عروة‌بن زبیر از واقعه حدیبیه پرداخته است، اساساً ارتباط آیات سوره فتح با صلح حدیبیه را نفی می‌کند. او بر آن است که: «در گزارش اصیل عروه نیز، نزول سوره فتح ذکر نشده و درواقع، از زمان ابن‌اسحاق و واقدی در قرن سوم، میان صلح حدیبیه و نزول این سوره ارتباط برقرار شده است.» در مقاله حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، رهیافت‌ها درخصوص زمان نزول سوره فتح بررسی و ارزیابی شده است. در نتیجه این پژوهش، با استناد به احادیث معتبر، سبب نزول، مضمون آیات و سیاق سوره و هم‌چنین تناسب آن با موقعیت تاریخی واقعه حدیبیه، دیدگاهِ «نزول سوره در بازگشت از حدیبیه»، به‌عنوان قول مختار پذیرفته شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Approaches of the Commentators in Determining the Time of the Revelation of Sūrah Al-Fath

نویسندگان [English]

  • Motahara Sadat Tayyeb Husseini 1
  • Ali Rad 2
1 MA Graduate at Farabi College and PhD Student of the Qur'an and Hadith Sciences, the University of Qom
2 Associate Professor of Farabi College, the University of Tehran
چکیده [English]

Commentators hold different views about the time of the revelation of surah Al-Fath. A
prevailing view among commentators about its time of revelation is in the sixth year of the
Hijrah during the incident of Hudaybiyyah. On the contrary, some have considered its revelation
in the eighth year of the Hijrah and during the conquest of Mecca. In a study reconstructing
the report of Orwa Ibn Zubayr on the incident of Hudaybiyyah, Andreas Gurkeh
argues that basically the verses of the mentioned surah have nothing to do with Hudaybiyyah
peace treaty. In a similar vein, the report of Arwa has not mentioned the revelation of surah
Al-Fath but from the time of Ibn Ishaq and Waqidi in the third century, a connection has been
established between the peace treaty of Hudaybiyyah and the revelation of this surah. Using
descriptive-analytical method, this paper studies and evaluates the approaches regarding the
time of the revelation of surah Al-Fath, and by referring to the reliable hadiths related to the
revelation, and also by analyzing the content of the verses of surah Al-Fath, the context of
the surah and the compatibility with the historical situation of Hudaybiyyah the view of "the
revelation of the surah in return from Hudaybiyyah" has been accepted as an autonomous
quote.

کلیدواژه‌ها [English]

  • determining the time
  • reasons for revelation
  • surah Al-Fath
  • Peace of Hudaybiyyah
  • conquest of Mecca

مراجع

قرآن کریم
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر (1419)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت:دارالکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، به تحقیق محمد حسین شمس الدین.
ابن‌جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن على (1422)، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن‌عاشور، محمد بن طاهر (بی‌تا)، التحریر و التنویر، بی‌جا، بی‌نا.
ابن‌عبدالبر، عمر یوسف ابن عبدالله (1412)، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق محمدعلی بجاوی، بیروت: دارالجیل.
ابن‌عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب(1422)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (بی‌تا)، غریب القرآن، بی‎جا، بی‌نا.
ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر(1419)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابو عبیده، معمر بن مثنى (1281)، مجاز القرآن، تحقیق محمد فؤاد سزگین، قاهره: مکتبة الخانجی.
 ابوحمزه ثمالى، ثابت بن دینار (1420)، تفسیر القرآن الکریم (ثمالى)، بیروت: دارالمفید.
ابولفتوح رازی، حسین بن علی (1408)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
اسکندرلو، محمدجواد (1385)، مستشرقان و تاریخ‌گذاری در قرآن، قم: نشر پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
اندریاس گورکه، ترجمه و تلخیص آقایی، سید علی(1385-1386)، روایت تاریخی حدیبیه-پژوهشی درباره گزارش عروه ابن زبیر، نامه تاریخ پژوهان، شماره 8 و9، صص 260-296.
اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف (1420)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دارالفکر.
انوری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
بحرانى، سیدهاشم (1316)، البرهان فى تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بخاری، محمد ابن اسماعیل(بی تا)، صحیح بخاری، بی نا، 8جلد.
بلخى، مقاتل بن سلیمان (1423)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بیضاوى عبدالله بن عمر)1418)، أنوارالتنزیل و أسرارالتأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
تسترى، ابومحمد سهل بن عبدالله (1423)، تفسیر التسترى، بیروت: منشورات محمدعلى بیضون، دارالکتب العلمیه.
ثعلبى نیشابورى، ابواسحاق احمد بن ابراهیم (1422)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جصاص، احمد بن على (1405)، احکام القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
خامه‌گر، محمد (1395)، «کشف استدلالی ترتیب نزول سوه فتح با روش روایی اجتهادی»، معارج، شماره3، ص33−55.
دروزه، محمد عزّه (بی‎تا)، التفسیر الحدیث، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
زرکشی، محمد بن بهادر (1410)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه. 
زمخشرى، محمود (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سمرقندى، نصربن محمد بن احمد (بی‌تا)، تفسیر بحر العلوم، بی‌جا، بی‌نا.
سینایی، سید عطاءالله (1385)، «تحول روابط پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله از غزوه احزاب تا صلح حدیبیه»، مجله تاریخ، شماره2، ص85−112.
سیوطی، جلال الدین (1421)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.
سیوطى، جلال الدین (1404)، الدرّ المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفی.
شریف لاهیجى، محمد بن على (1373)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.
صادقی تهرانی، محمد(1419)، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مولف، چاپ اول.
صدوق، محمد بن علی ابن بابویه (1378)، عیون اخبار الرضاعلیه‌السلام، مصحح: مهدی لاجوردی،تهران: نشر جهان.
طباطبایى سید محمد حسین(1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
طبرسى، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
طبرى ابو جعفر محمد بن جریر(1412)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
طوسى، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربى.
عبدالله بن محمد، ابن ابی شیبه (1422)، المغازی، تحقیق: عبدالعزیز بن ابراهیم، ریاض: داراشبیلیا.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (1415)، نورالثقلین، قم: اسماعیلیان.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فراء، ابوزکریا یحیى بن زیاد (بی‌تا)، معانى القرآن، مصر: دارالمصریه للتألیف و الترجمه.
فیض کاشانى ملا محسن(1415)، تفسیر صافی، تهران: انتشارات صدر، تحقیق حسین اعلمى.
قرشى سید على اکبر (1377)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، چاپ سوم.
قرطبى، محمد بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
قشیرى، عبدالکریم بن هوازن (بی‌تا)، لطائف الاشارات، بی‌جا: الهیئة المصریة العامه للکتاب.
قمى على بن ابراهیم(1367)، تفسیر قمی، قم: دارالکتاب، تحقیق سید طیب موسوى جزایرى.
کلینی، محمدبن اسحاق بن یعقوب (1429)، الکافی، قم: دارالحدیث.   
محلى، جلال­الدین و جلال­الدین سیوطی(1416)، تفسیر الجلالین، بیروت: مؤسسة­النور للمطبوعات.
مسعودی، علی بن حسین (1409)، مروج الذهب و معادن الجوهر، داغر، یوسف اسعد، قم: مؤسسة دارالهجره.
 معرفت، محمدهادی (1381)، علوم قرآنی، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
مکارم شیرازى ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نکونام، جعفر (1380)، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، تهران: هستی نما.
همدانی، رفیع‌الدین اسحاق بن محمد (1377)، سیرت رسول الله، تحقیق اصغر مهدوی، تهران: خوارزمی.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 07 فروردین 1401
  • تاریخ بازنگری: 07 خرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 07 تیر 1401
  • تاریخ اولین انتشار: 07 تیر 1401

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار