بازخوانی تفسیر آیات پایانی سورۀ شعرا در مذمّت شاعران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ حوزۀ علمیه و دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران

چکیده

آیات پایانی سورۀ شعرا، پیروان شاعران را گمراه و شاعران را سرگردان و رفتار آنان را بر خلاف گفتارشان معرفی کرده است. البته در ادامه این آیات، مؤمنان صالح و کثیر الذکر، از این دسته شاعران ، استثنا شده‌اند. اینکه مقصود از مذمّت شاعران و پیروان آنان در این آیات چیست و این نکوهش‌ها در حق چه گروهی از شاعران بوده، مسئله‌ای است که تحلیل‌های متفاوتی از آن ارائه شده است.
این پژوهش، با هدف تبیین مقصود این آیات، آرای گوناگون در تفسیر این آیات را گرد آورده و تلاش کرده است با تکیه بر فرهنگ و باورهای رایج عصر نزول و با ملاحظۀ سیاق آیات سابق، مناسب‌ترین تحلیل را از این آیات به دست آورد.
نتیجۀ به دست آمده، آن است که این آیات در مذمّت شاعرانی نازل شده که با ادعای ارتباط با جن و شیاطین، اشعار خود را  الهامات غیبی مطرح می‌کردند و عدّه‌ای، مضامین آن اشعار را به‌منزلۀ معارف آسمانی می‌پذیرفتند. آیات پایانی سورۀ شعرا، با گمراه نامیدن پیروان این دسته از شاعران، جهل و سرگردانی آنان را در مسائل مختلف غیبی و عمل نکردن‌شان را به آنچه خود می‌گویند، دو نشانه بر جهل شیاطین به معارف غیبی آسمان‌ها و دروغگو بودن شیاطین و شاعران دانسته و در نتیجه، پیروی کردن از آنان را گمراهی معرفی کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rereading the interpretations of the last verses of Surah Ash-Shu'ara regarding the condemnation of poets

نویسنده [English]

  • Hamed SharifiNasab
PhD Graduate in the Qur’anic and Hadith Sciences, University of Tehran h
چکیده [English]

In the final verses of Surah Ash-Shu'ara, those who follow poets are described as being
misguided, and poets are described as wanderers whose actions contradict their words. Of
course, the righteous believers and kasirol-zikr individuals are excluded from them. Various
studies have addressed the questions of how poets' condemnations can be interpreted and
against which group of poets these condemnations were directed.
Therefore, the current study aimed to clarify the meaning of these verses. We compiled interpretations
and attempted to determine the most appropriate interpretation by relying on the
culture and popular beliefs of the era of descent and the context of the preceding verses. This
study found that these verses only condemned poets who claimed to be connected to jinn and
devils, who presented their poems as occult inspirations, and whose themes were accepted
by some as divine knowledge. By labeling the followers of this group of poets as misguided,
the final verses of Surah Ash-Shu'ara demonstrate their ignorance and wandering in various
occult matters, as well as their inability to act on what they themselves proclaim. These
verses also describe two indications of the devils' ignorance regarding the occult knowledge
of the heavens, as well as the devils' and poets' dishonesty; hence, following them has been
deemed astray.

کلیدواژه‌ها [English]

  • wandering
  • misguidance
  • followers of poets
  • words without action
ابن‌ درید، محمدبن حسن(1987)، جمهرة اللغة، بیروت، دار العلم للملایین.
ابن‌ دمامینی، محمدبن ابی‌بکر(1428)، شرح الدمامینی علی مغنی اللبیب، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
ابن ‌سیده، علی‌بن اسماعیل(1421) ، المحکم و المحیط الأعظم، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن ‌عاشور، محمدبن طاهر(1420)، التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
ابن ‌عطیه اندلسی، عبد الحق‌بن غالب(1422)، المحرر الوجیز، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن ‌فارس، احمدبن فارس(1404)، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‏.
ابن ‌کثیر، اسماعیل‌بن عمرو(1419)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن ‌کلبی، هشام‌بن محمد(1421)، کتاب الأصنام، تحقیق احمد زکی باشا، قاهرة، دار الکتب المصریة، چاپ‌ چهارم.
ابن‌ منظور، محمدبن مکرم(1414)، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ‌ سوم.
ابوالفتوح رازی، حسین‌بن علی(1408)، روض الجنان، مشهد، آستان قدس رضوی.
ابوحیان اندلسی، محمدبن یوسف(1420) ، البحر المحیط، بیروت، دار الفکر.
ارسطو(1369) ، ارسطو و فن شعر، ترجمۀ دکتر عبد الحسین زرین‌کوب، تهران، امیر کبیر.
ازهری، محمدبن محمد(1421)، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ایزوتسو، توشی‌هیکو(1368)، خدا و انسان در قرآن، ترجمة احمدآرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
آقاحسینی، حسین(1381)، «فرشتۀ شعر»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، زمستان، شماره 185.
آل‌ غازی، عبد القادربن ملاحویش(1382)، بیان المعانی، دمشق، مطبعة الترقی، چاپ ‌اول.
آلوسی، محمود(1992)، بلوغ الأرب فی معرفة احوال العرب، تحقیق محمد بهجة الأثری، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ ‌دوم.
__________(1415)، روح المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیة.
بستانی و هاشمی‌شیری، قاسم و حجت(1392)، «شعر از دیدگاه قرآن و پیامبر(ص)»، بینات، بهار و تابستان، شمارۀ 77 – 78.
بغوی، حسین‌بن مسعود(1420)، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ‌ اول.
بیضاوی، عبد الله‌بن عمر(1418)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ‌ اول.
ثعالبی، عبد الرحمن‌بن ‌محمد(1418)، جواهر الحسان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
ثعلبی نیشابوری، احمدبن ابراهیم(1422)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ ‌اول.
جوهری، اسماعیل‌بن حماد (بی‌تا)، الصحاح، بیروت، دار العلم للملایین.
حسینی، سیدمحمدباقر(1376)، «سبب تنزیه پیامبر از شعر، جایگاه شعر نزد پیامبر(ص)»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ  164.
حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر(1363)، الجوهر النضید، قم، بیدار، بی‌جا.
دروزه، محمدبن عزت(1383)، التفسیر الحدیث، قاهره، دار احیاء الکتب العربیة.
دسوقی، محمد(1428)، حاشیة الدسوقی علی مختصر المعانی، تحقیق هنداوی، بیروت، المکتبة العصریة.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد(1420)، محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء، بیروت، دار الأرقم‌بن ابی‌الأرقم.
_____________(1412)، مفردات ألفاظ القرآن، دمشق بیروت، دار العلم الدار الشامیة.
زمخشری، محمودبن عمر(1407) ، الکشاف، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ ‌سوم.
سیدبن قطب‌بن ابراهیم(1412) ، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، چاپ ‌هفدهم.
سیوطی، جلال الدین(1404)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانۀ آیت الله مرعشی.
شبر، سیدعبد الله(1407)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت، مکتبة الالفین.
__________(1412)، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار البلاغة، چاپ ‌اول.
شریفی‌نسب و طیب‌حسینی، حامد و سیدمحمود(1395)، «بررسی و تحلیل وجه تنزیه پیامبر از شعر در آیۀ 69 سورۀ یس»، پژوهش‌های ادبی قرآنی، شمارۀ 14، تابستان.
صاحب‌بن عباد، اسماعیل‌بن عباد(1414) ، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب.
طباطبایی، سیدمحمدحسین(1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ‌ پنجم.
طبرسی، فضل‌بن حسن(1372)، مجمع البیان، تهران، ناصر خسرو، چاپ ‌سوم.
طبری، ابوجعفر محمدبن جریر(1412)، جامع البیان، بیروت، دار المعرفة، چاپ ‌اول.
طنطاوی، محمد(1997)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره، نهضة مصر.
طوسی، خواجه نصیر الدین(1408)، تجرید المنطق، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمدبن حسن(بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
عمید، حسن(1372)، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیر کبیر.
فاتحی‌نژاد، عنایت‌ الله(1385)، «موضع قرآن و پیامبر در باره شعر و شاعران»، صحیفۀ مبین، شمارۀ 37.
فاکر میبدی، محمد(1385)، «دفاع قرآن از پیامبر اعظم(ص)»، کوثر معارف، شمارۀ 1.
فخر رازی، ابوعبد الله محمدبن عمر(1420)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ ‌سوم.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد(1410)، کتاب العین، قم، نشر هجرت، چاپ‌ دوم.
فیض کاشانی، ملامحسن(1415)، تفسیر الصافی، تهران، صدر، چاپ‌ دوم.
فیومی، احمدبن محمد(1414)، المصباح المنیر، قم، مؤسسة دار الهجرة، چاپ ‌دوم.
قرشی، محمدبن ابی‌الخطاب(بی‌تا)، جمهرة اشعار العرب فی الجاهلیة و الاسلام، مصر، دار نهضۀ مصر.
قرطبی، محمدبن احمد(1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ ‌اول.
کربلائی‌لو، مرتضی(1377)، «چرا قرآن پیراسته از شعر است؟»، بینات، شمارۀ 20.
کلانتری، علی‌اکبر(1386)، «شعر و شاعری از نگاه قرآن و حدیث»، اندیشۀ دینی، شمارۀ 24.
لاهیجی، محمدبن علی(1373)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، نشر داد.
مرتضی زبیدی، محمد(1414)، تاج العروس، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر.
مسعودی، علی‌بن الحسین(1409)، مروج الذهب، قم، دار الهجرۀ.
مصطفوی، حسن(1368)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏.
مظفر، محمدرضا(1366)، المنطق، قم، اسماعیلیان.
معرفت، محمدهادی(1415)، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ ‌دوم.
مقاتل، مقاتل‌بن‌ سلیمان(1423)، تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، بیروت، احیاء التراث.
مکارم شیرازی و همکاران، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ‌ اول.
میبدی، رشید الدین احمدبن ابی‌سعد(1371)، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امیرکبیر، چاپ ‌پنجم.
نابغة ذبیانی(1985)، دیوان النابغة الذبیانی، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهرة، دار المعارف، چاپ‌ دوم.
نحاس، احمدبن محمد(1421)، إعراب القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ ‌اول.
نیل‌ساز و زینی‌ ملک‌آباد، نصرت و هادی(1393)، «معارضات زبانی مشرکان با پیامبر اکرم بررسی اتهام شعر و شاعری در قرآن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 22، تابستان.