الگوی مفهومی مثبت‌اندیشی در سوره یوسف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای قرآن و روانشناسی جامعه المصطفی

2 عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)

چکیده

هدف پژوهش حاضر، تدوین الگوی مفهومی مثبت­ اندیشی، بر اساس آیات سوره یوسف و بررسی میزان روایی آن است. برای دست‌یابی به این هدف، ابتدا، با رویکردی کیفی و با استفاده از روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی، 31 آیه مرتبط با مفاهیم مثبت ­اندیشی در این سوره بررسی شد. سپس، برای اطمینان از تطابق محتوای استنباطی با مستندات و تطابق مؤلفه­ ها با محتوای استنباطی از یک‌سو، و میزان ضرورت هر مؤلفه برای موضوع از سوی دیگر، اعتبار یافته‌ها سنجش شد. این اعتبارسنجی، با کمک 12 کارشناس و با محاسبه شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) به انجام رسید.
بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفه‌های حوزه معنایی مثبت‌اندیشی، در سه سطح زیر عبارت‌اند از:

نگرش­ های مثبت: شامل مؤلفه ­های «امکان دست‌یابی به موفقیت با وجود موانع و سختی­ها»، «ایمان به یاری خداوند در سختی­ها»، «توجه به نعمت­های الهی»؛
ارزش ­های مثبت: با مؤلفه ­های «تغییر مثبت با وجود موانع و سختی­ ها»، «توسل به خداوند در لحظه‌های سخت»، «گذشت و بخشش»، «امیدواری»، «توکل بر خدا»؛
کنش ­های مثبت: شامل «استفاده بهینه از چالش ­ها»، «شکیبایی برابر ناملایمات».

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Conceptual Model of Positive Thinking in Surah Yusuf

نویسندگان [English]

  • Morteza Azizi 1
  • Mohammad Sadiq Shojaei 2
1 PhD student, Quran and Psychology, Al-Mustafa International University,
2 Assistant professor of Al-Mustafa International University, Faculty member at the Department of Psychology, Research Institute of Hawzeh and University
چکیده [English]

This study aimed to develop a conceptual model of positive thinking based on the verses of Surah Yusuf and to examine its validity. With a qualitative approach and using qualitative content analysis of religious texts, 31 verses related to the concepts of positive thinking in this surah were first examined. Then, to ensure that the inferred content matches the evidence and the components match the inferred content, and to ensure the necessity of each component, the validity of the findings was measured. This validation was performed with the help of 12 experts and by calculating the content validity index (CVI) and the content validity ratio (CVR). Based on the findings, the components of the semantic domain of positive thinking were:

Positive attitudes, including "possibility of success despite obstacles and adversity", "faith in God's help in adversity", and "attention to Divine blessings";
Positive values, including "positive change despite obstacles and adversity", "resorting to God in adversity", "forgiveness ", "hope", and "trusting God";
Positive actions, including "optimal use of challenges" and "patience in adversity".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Positive Thinking
  • Conceptual Model
  • Surah Yusuf
  • Islamic Psychology
  • Positive Attitudes
  • Positive Values
  • Positive Actions
احمدی‌تبار، سیدمرتضی و حمید، نجمه(1393)، «تأثیر تفکر مثبت مذهب‌محور بر تعارضات زناشویی»، کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، مرکز راهبری مهندسی شورای فرهنگ عمومی استان بوشهر، قم.
اعظم‌سادات حسینی (بی‌تا)، «سوء ظن و حسن ظن به خدا و خلق در آیات و روایات»، پاسدار اسلام، بی‌جا، جامعه القران الکریم.
‏‫‏‫‏‫انجمن روان‌پزشکی آمریکا(۱۳۹۶)، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی‏، مترجم: یحیی سیدمحمدی، تهران، روان.
‏‫انجمن روانپزشکی آمریکا( ۱۳۹۹)، راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی DSM - 5‏، مترجمان: فرزین رضاعی، علی فخرایی، آتوسا فرمند، علی نیلوفری، ژانت هاشمی آذر و فرهاد شاملو، تهران، کتاب ارجمند.
تمیمی آمدی، عبد الواحد، 1410ق، غرر الحکم و درالکلم، قم، دار الکتاب الاسلامی.
توانایی، محمدحسین، سلیم‌زاده، الهه(1379)، «بررسی تأثیر مثبت‌اندیشی از دیدگاه قرآن و حدیث»، پژوهش‌نامه علوم و معارف قرآن کریم، سال دوم، شماره 7، ص150 - 183؛
حسین‌زاده، علی(1388)، مهارت‌های سازگاری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
خدایاری فرد، محمد(1379)، «کاربرد مثبت‌نگری در روان‌درمانگری با تأکید بر دیدگاه اسلامی»، روان‌شناسی و علوم تربیتی، شماره 5، ص 50 - 85.
‏‫‏‫خمینی، روح ‌الله(۱۳۸۴)، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، تهران، مؤسسه ‌تنظیم ‌و نشر آثار امام ‌خمینی ‌(ره).
‏‫رازی، ابوالفتوح حسین‌بن‌علی(۱۳۶۶)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن مشهور به تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی‏؛ مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
‏‫راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد(۱۴۱۲)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار الشامیة.
‏‫‏‫‏‫‏‫ روئینی کیارا (1397)، روان‌شناسی مثبت در حیطه‌های بالینی (پژوهش و عمل) اثر، مترجمان: براتی‌ سده فرید، صادقی افسانه، تهران، نشر رشد.
 سانتراک جان دبلیو (1397)، رشد، زمینه روان‌شناسی سانتراک، مترجم: فیروزبخت مهرداد، تهران، رسا، چاپ دهم.
سجادی، سیدجعفر(۱۳۶۷)، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران؛.
سلیگمن، مارتین و همکاران(1383)، کودک خوش‌بین؛ برنامه‌ای آزموده‌شده برای ایمن ساختن همواره کودکان در برابر افسردگی، ترجمه فروزنده داورپناه، قم، رشد.
‏‫‏‫‏‫شجاعی، محمدصادق(۱۳۹۹ الف)، «روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی: مبانی نظری و مراحل اجرا»، مطالعات اسلام و روا‌ن‌شناسی، شماره 14(27)، ص 41 - 73.
‏‫‏‫شجاعی، محمدصادق؛ جان‌بزرگی، مسعود؛ عسگری، علی؛ غروی‌راد، سیدمحمد؛ و پسندیده، عباس(۱۳۹۳)، «کاربرد نظریه حوزه‌های معنایی در مطالعات واژگانی ساختار شخصیت بر پایه منابع اسلامی»، مطالعات اسلام و روان‌شناسی، شماره 8 (15)، ص 7 - 38.
صائمی، حسین(1385)، «رابطه بین مثبت‌اندیشی و سلامت روان از دیدگاه»، پیوند، شماره 326، ص 50 - 53.
صفورایی، محمد مهدی و کلیا(1390)، روح الله، «راهکارهای رفتاری ایجاد روحیه مثبت‌اندیشی در زندگی»، طهورا، شماره 8، ص 181 - 198.
صمد عبد اللهی و ام کلثوم رزمی(1393)، «نقش مثبت‌اندیشی در حل مسائل زندگی با تأکید بر آیات و روایات»، قرآن در آیینه پژوهش، سال اول، شماره 2، ص 159 - 188.
‏‫طباطبایی، سیدمحمدکاظم(۱۳۹۸)، منطق فهم حدیث، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)؛
‏‫‏‫‏‫طباطبائی، محمدحسین(۱۳۶۸)، تفسیر المیزان، مترجمان: محمدباقر موسوی‌همدانی، محمدجواد حجتی‌کرمانی، محمدعلی کرامی ‌قمی، قم، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
‏‫طبرسی، فضل‌بن حسن(۱۳۶۷)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران، ناصرخسرو.
‏‫طوسی، محمد‌بن حسن(۱۴۰۹)، التبیان فى تفسیر القرآن. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
عروسی حویزی، عبد علی‌بن جمعه(بی‌تا)، تفسیر نور الثقلین، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، چهارم، قم، اسماعیلیان.
علیپور دهاقانی، فاطمه (1393)، مثبت‌نگری از دیدگاه قرآن و عترت و علم روان‌شناسی، بی‌جا، دارخوین.
قدمی، فخری(1393)، «تفکر مثبت در ارتباطات از منظر قرآن و روایات»، رشد آموزش قرآن، شماره 45، تابستان  ص 15 - 28.
‏‫‏‫‏‫قمی، علی‌بن ابراهیم(۱۳۶۳)، تفسیر القمی، (ج ۱–2)، قم، دار الکتاب.
کلینی، محمدبن یعقوب(1385)، اصول کافی، قم، آل محمد.
کویلیام، سوزان(1390)، «مثبت‌اندیشی و مثبت‌گرایی کاربردی»، ترجمه فرید براتی، تهران، جوانه رشد.
‏‫‏‫مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی(۱۴۰۳)، بحار الانوار، کتابفروشی ‌اسلامیه.
مطهری، مرتضی(1390)، مجموعه آثار، ج19، چاپ دهم، تهران، صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، قم، دار الکتب الاسلامیه.
نظری، منتظر(1389)، قدرت مثبت‌اندیشی، پنجم، تهران، رشد.
نوری، نجیب الله(1388)، «نقش مثبت‌اندیشی در استحکام خانواده»، راه تربیت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 9، ص 73 - 90.
وینست پیل، نورمن(1376)، باز هم مثبت‌درمانی، ترجمه پوراندخت تمدن، هشتم، تهران، نشر روان.
‏‫‏‫هالجین، ریچارد و ویتبورن، سوزان کراس(۱۳۹۸) ، آسیب‌شناسی روانی: دیدگاه‌های بالینی در باره اختلال‌های روانی بر اساس DSM-5، مترجم: یحیی محمدی، (ج 2). تهران، روان.
الهیاری، مریم و صادقی، رقیه(1392)، «مثبت‌اندیشی و خوش‌بینی در نهج البلاغه»، پژوهش‌نامه نهج البلاغه، شماره 1.
 
Kato, K., Zweig, R., Schechter, C. B., Barzilai, N., & Atzmon, G. (2016). Positive attitude toward life, emotional expression, self-rated health, and depressive symptoms among centenarians and near-centenarians. Aging & mental health, 20(9), 930-939.
 
Peale, N. V. (2012). The power of positive thinking. Random House.
Macleod, A. K., & Moore, R. (2000). Positive thinking revisited: Positive cognitions, well‐being and mental health. Clinical Psychology & Psychotherapy: An International Journal of Theory & Practice, 7(1), 1-10.
 
Wang, H. H., Chen, H. T., Lin, H. S., & Hong, Z. R. (2017). The effects of college students’ positive thinking, learning motivation and self-regulation through a self-reflection intervention in Taiwan. Higher Education Research & Development, 36(1), 201-216.
 
Clement, B. R. (2011). Hippocrates LifeForce: Superior health and longevity. Book Publishing Company.
Joseph, S., Alex Linley, P., & Maltby, J. (2006). Positive psychology, religion, and spirituality.
Steve, B., & Marie, C. (2014). Positive psychology. Pearson Education India.